باغ دولت آباد

باغ زیبای دولت آباد یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر یزد است که گردشگران زیادی را به تماشای خود می‌کشاند. این مجموعه در زمان قاجاریه به دروازه چهار منار متصل بود، اما همچنان بیرون از شهر قرار داشت. با گذر زمان، بافت شهری اطراف آن را احاطه کرد و به‌تدریج باغ در مرکز یزد قرار گرفت. این عمارت برای مدتی محل اقامت کریم خان زند بوده و در دوران زندیه و قاجار از زیباترین باغ‌ها به حساب می‌آمد. 

باغ تاریخی دولت آباد در دوران افشاریه و زندیه شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آیین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ با دو ساختمان زمستانی و تابستانی به دستور محمدتقی خان بافقی معروف به خان بزرگ ساخته شد. محمد تقی خان نصف این باغ را وقف اوالاد و نصف دیگر را وقف حضرت علی (ع) می‌کند.
مساحت کلی باغ دولت آباد ۸ هکتار است که ۴ هکتار آن زمین صیفی‌جات بوده و در سمت دیگر باغ قرار دارد و ۴ هکتار دیگر مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد. ساختمان‌های باغ، خصوصی و عمومی بودند و از ساختمان خصوصی برای انجام کارهای حکومتی استفاده می‌شد.
سکونتگاه زمسـتانی در باغ خصوصی رو به تـابش جنوب ساخته شده بود تا با گرمای آفتاب گرم شود. در حال حاضر اولاد محمدتقی خان در این محل زندگی می‌کنند. اقامتگاه تابستانی در طرف دیگر قرار دارد که در سایه و فضایی خنک بنا شده و توسط پنج حوض و نسیمی که در بادگیر می‌وزد خنک می‌شود.

این باغ به وسیله قنات دولت‌ آباد سیراب می‌شده است. قنات تاریخی و مهم دولت ‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از اتصال پنج رشته قنات تشکیل شده که از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفته است. این قنات پس از سیراب کردن قسمتی از زمین‌های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی کردن بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد رسیده و باغ دولت ‌آباد را آبیاری می‌‌‌کرده است.

اما یکی از ویژگی‌هایی منحصر به فرد باغ دولت آباد، وجود بلندترین بادگیر خشتی جهان با ارتفاع ۳۳ متر و ۸۰ سانت است. بادگیری که ۸ وجهی بوده و از هر جهت که باد بوزد آن را جذب می‌کند. این بادگیر برای ساختمان نقش خنک‌کننده را دارد. در این ساختمان‌ها با تلفیق باد و آب که در حوض‌های داخل ساختمان در جریان است، هوای خنک به بخش شاه‌نشین و تالارها منتقل می‌شود. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه، عمارت بادگیر و یا کوشک گفته می‌شود. درهای این بنای تاریخی از جنس چوب است و برای تزئین آن نجاران و هنرمندان طرح‌های زیبایی ترسیم کرده‌اند.

باغ دولت آباد دارای اتاق‌های متعددی است و بیشتر این اتاق‌ها دارای یک حوض کوچک هستند. حوضی که همیشه در آن آب و ماهی بوده است. اتاق اصلی این عمارت رو به باغ و حیاط است و در ورودی آن با شیشه‌‌های رنگارنگ کوچک و بزرگ و نقش‌های زیبا تزیین شده است.

باغ دولت آباد دارای نظمی مرتب از ردیف‌کاری درختانی چون نارنج و کاج است. درختان مثمر باغ نیز بیشتر شامل انگور و انار هستند. در این باغ بوته‌های گل سرخ و شمشاد نیز به وفور دیده می‌شود که به صورت ردیفی کاشته شده‌اند. باغ دولت آباد به لحاظ معماری، هنر باغ آرایی، نمایش و گسترش آب از مجموعه‌های بی‌نظیر یزد به حساب می‌آید.