جزیره آشوراده، تنها جزیره ایرانی دریای خزر

تورهای داخلی

آشوراده یعنی چه؟

لفظ «آشوراده» در زبان ترکمنی به معنای «جزیرهٔ آشور» است. این لفظ از دو بخش آشیر (آشور) و آدا (جزیره) {آشیرآدا = آشوراده} تشکیل شده. ترکمن‌ها به این جزیره «مال آشیر» هم می‌گویند. «مال» به معنای «دام» و «آشیر» به معنای مصدری «رساندن» است. گفتنی است در گذشته،  ترکمن‌ها دام‌های خود را برای چرا از بندر ترکمن راهی جزیره آشوراده می‌کردند. 

جزیره آشوراده کجاست؟

با توجه به منابع تاریخی، جزیره آشوراده در گذشته، متشکل از سه جزیره بوده که با بالا آمدن سطح آب، دو جزیره انتهایی زیر آب فرو رفته‌اند. جزیره دریای خزر، در اثر بالا آمدن سطح آب دریاچه خزر، با ایجاد کانال طبیعی «خزینی» به صورت جزیره آشوراده از شبه جزیره میانکاله جدا شده‌ است. به این ترتیب، جزیره آشوراده از شمال به دریاچه خزر، از شرق به تنگه‌ای باریک موسوم به «تنگه چپق‌اوغلی» و از غرب به کانال طبیعی خزینی و ادامه شبه جزیره میانکاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود. آشوراده بزرگترین جزیره دریای خزر در کشور ایران است. موقعیت ویژه جزیره آشوراده و نزدیکی آن به بندر ترکمن و گرگان به اهمیت این جزیره افزوده است. اغلب گردشگران در سفر به استان گلستان بازدید از جزیره آشوراده را در برنامه‌شان قرار می‌دهند. 

فاصله جزیره آشوراده از تهران: 387 کیلومتر

فاصله جزیره آشوراده از بندر ترکمن: 10 کیلومتر

فاصله جزیره آشوراده از گرگان: 40 کیلومتر

چطور به جزیره آشوراده برویم؟

بهترین راه رسیدن به جزیره آشوراده، بندر ترکمن است. راهی اسکله بندر شده و از آنجا با قایق به سمت جزیره آشوراده بروید. حدود 10 دقیقه زمان لازم دارید تا از بندرترکمن به جزیره آشوراده برسید. اگر از تهران راهی جزیره آشوراده می‌شوید، راهی جاده فیروزکوه شده و مسیر بهشهر را پیش بگیرید. سپس از شهرهای گلوگاه و کردکوی بگذرید تا به بندر ترکمن برسید. 

دلایل سفر به جزیره آشوراده

اگر عاشق پرنده‌نگری هستید و از دیدن حیواناتی مثل اسب وحشی، فلامینکو، کبک، قرقاول، روباه و غیره لذت می‌برید، جزیره آشوراده برای‌تان فوق‌العاده خواهد بود. جزیره بکر و آرام آشوراده همه فصول میزبان پرندگانی تماشایی است. شنا، تفریحات آبی و بازدید از آثار تاریخی مانند قلعه روس‌ها و خانه وزیر مختار روس از دلایل دیگری است که باید به جزیره آشوراده سفر کنیم. پوشش گیاهی جزیره آشوراده نیز مانند درخت تمشک و انار ترش جذابیت ویژه‌ای دارد. جالب است بدانید 40 درصد خاویار ایران از این جزیره تامین می‌شود. 

در جزیره آشوراده چه می‌بینیم؟

ارتفاع آشوراده از سطح دریاهای آزاد برابر  با ۲۶ متر است. جزیره با آب و هوای معتدل در ۵ کیلومتری غرب بندر ترکمن قرار دارد و تا سال‌های پیش با امکاناتی همچون پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، مسجد و حسینیه بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه داشته‌ است. ساکنان این منطقه بیشتر به مشاغل دامداری، کارگری، پیشه‌وری و ماهی‌گیری مشغول بوده‌اند؛ اما با وقوع سیل سال ۱۳۷۲ این جزیره خالی از سکنه شد و هم‌اکنون تنها کارمندان شیلات در آن ساکن هستند. امروزه در جزیره آشوراده، دو بنای تاریخی دیده می‌شود. قلعه روس‌ها که زمان رضاشاه بنای آن تجدید و مرمت شد و به پاسگاه تبدیل شده؛ دومی  خانه وزیر مختار روس است. قلعه روس‌ها متاسفانه در حال حاضر تخریب شده و خانه نیز در حال تخریب است.

شبه جزیره میانکاله مامن جزیره آشوراده

شبه‎جزیره میانکاله که آشوراده در انتهای آن جای دارد، احتمالاً بر روی آبرفت‌های دلتایی رودخانه گوهرباران نکا پدید آمده است. جنس رسوب‌های این شبه‎جزیره بیشتر آهکی و ماسه‎های ریزدانه و بدون خاک‌های رسی است و هرچه زمین به سوی انتهای شبه‎جزیره یعنی به آشوراده پیش می‎رود، ماسه‌ها، کوچکتر می‎شود. چنین می‎نماید که وزش بادها، ذرّات ماسه‎ای ریز و آهکی را به سوی آشوراده رانده و دانه‎های درشت و کانی‌های سنگین را در غرب میانکاله به جای گذاشته است.

بهترین زمان سفر به جزیره آشوراده چه زمانی است؟

جزیره دریای خزر، آشوراده، در فصول گرم سال گرچه جذابیت خودش را دارد اما شرجی بودن آن ممکن است آزارتان دهد. بنابراین بهترین زمان سفر به جزیره آشوراده پاییز و بهار است. 

همه چیز در مورد گذشته جزیره آشوراده

اهمیت تاریخی جزیره آشوراده

جزیره آشوراده به لحاظ تاریخی از اهمیت بسیاری برخوردار است و در برهه‌های زمانی مختلف نقش مهمی را در تاریخ ایران و منطقه بازی کرده. هم اکنون این جزیره به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم در شمال ایران شناخته می‌شود. برخی از تاریخ‌نویسان معتقدند این جزیره همان جزیره آب سکون است که محل مرگ سلطان محمد خوارزمشاه بوده. این جزیره تا پایان جنگ جهانی دوم تحت اشغال روس‌ها بود. روس‌ها در این جزیره چندین بیمارستان، ساختمان مسکونی، قلعه و یک کلیسای چوبی ساختند که اکنون از کلیسای چوبی اثری در دست نیست اما یک قلعه مثلثی که در شمال این جزیره پابرجا مانده است به عنوان یادگار اشغال روس‌ها به ثبت میراث فرهنگی رسیده است.

داستان اشغال جزیره آشوراده

گذشته طولانی و پرتلاطمی بر جزیره آشوراده گذشته است. این شبه جزیره در زمان صفوی، به شکارگاه تبدیل شد و دژهایی در آن، استوار گردید. اهمیت اقتصادی و تجاری جزیره دریای خزر سبب شد اشغالگران روسیه تزاری و بریتانیا بر سر تصاحب آن به رقابت بپردازند. در سال ۱۸۳۷، جزیره آشوراده با وجود اعتراض ایران به دست نیروهای روسیه اشغال شد. پس از این اشغال، نیروهای روسی تا چندین دهه یک پاسگاه نظامی در آن داشتند.

سیر تاریخی جزیره آشوراده بیانگر این موضوع است که این جزیره در مقاطعی، مرکز مبادلات تجاری و فعالیت‌های مختلف اقتصادی بوده است. جزیره آشوراده در سال 1215 هجری شمسی، برابر با 1836 میلادی جزیره، به اشغال روس‌ها درآمد و محل رقابت استعماری روسیه تزاری و بریتانیا قرار گرفت. در زمان ناصرالدین شاه، میرزا تقی خان امیرکبیر درصدد پس گرفتن آشوراده برآمد و سرانجام پس از سقوط تزاریسم طبق عهدنامه‌ مودت (ایران و روسیه)، مورخ 26 فوریه 1921 در مسکو چنین مقررگردید: به دلیل عدم تمایل دولت شوروی نسبت به استفاده از ثمره غاصبانه دولت تزاری از جزیره آشوراده و هم‌چنین خرید فیروزآباد با اراضی آن مطابق قرارداد 28 می 1892 از طرف ایران به روسیه انتقال داده شده بود به ایران مسترد گردید.

واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی

بحث واگذاری آشوراده، تنها جزیره دریای خزر، نخستین بار در دولت سیدمحمد خاتمی و ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست در سال ۱۳۸۳ مطرح شد. در آن زمان بنیاد علوی وابسته به بنیاد مستضعفان با ارایه سند مالکیت جزیره که در سال ۱۳۷۶ ثبت شده بود، مدعی مالکیت جزیره شد. این پرونده مدتی مسکوت ماند؛ اما بنیاد علوی مدتی بعد با واگذاری بخش‌هایی از جزیره به یک شرکت خصوصی، بخش خصوصی را با سازمان محیط زیست وارد مناقشه حقوقی کرد. در آخرین جسله هیات دولت در زمان محمد خاتمی، دولت واگذاری ۳۸۰ هکتار از این جزیره به شرکت خصوصی "مناطق گردشگردی جهان" را تصویب کرد. اما در نتیجه پیگیری کارشناسان و فعالیت‌های رسانه‌ای در آن زمان، سازمان بازرسی کل کشور نیز به تخلفات برخی مدیران استانداری گلستان و غیرقانونی بودن واگذاری اشاره کرد.

با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد و در دوره ریاست فاطمه واعظ جوادی به ریاست سازمان محیط زیست، مصوبه واگذاری جزیره آشوراده به عنوان یکی از اصلی‌ترین مناطق حفاظتی پناهگاه حیات وحش میانکاله با پیگیری سازمان بازرسی کل کشور باطل شد. در پایان دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد امتیاز سرمایه‌گذاری در آشوراده به یک شرکت لبنی به نام شرکت لبنی صباح ابراهیمی واگذار شد که انتقادات و مناقشاتی را در پی داشته است.

اما این پرونده مجدد با روی کارآمدن دولت حسن روحانی و ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست مطرح شد. با اعلام موافقت دولت و سازمان محیط زیست با واگذاری این منطقه به بخش خصوصی، کارشناسان محیط زیست نسبت به این اقدام و احتمال تخریب زیست محیطی و آسیب به زیست بوم این منطقه هشدار داده‌اند. قرار است در آشوراده هتل، مرکز تجاری، میدان تیراندازی، بازارهای متعدد، زمین گلف و تنیس، باغ پرندگان، موزه، پارک بازی، رستوران، سفره‌خانه، پلاژ بانوان و آقایان، قایقرانی و جاده احداث شود. معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط زیست با رد موضوع واگذاری جزیره آشوراده اعلام کرد: "تنها ۱۰ درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به هیچ وجه ممکن نیست،چرا که جزو اراضی ملی به شمار می‌‌رود. همچنین چهارچوبی در خصوص گردشگری طبیعی در منطقه آشوراده مشخص شده و فعالیت‌های سنگین نظیر دخل و تصرف و تخریب به هیچ وجه صورت نمی‌گیرد و سازمان محیط زیست اجازه چنین اقدامی را نخواهد داد.

جزیره آشوراده روی نقشه