پرنده نگری؛ فرصتی برای توسعه گردشگری

صنعت تماشای پرندگان با تماشای پرندگان مهاجر هرساله در برخی کشورها از جمله ایالات متحده معادل میلیاردها دلار برای این کشورها درآمدزایی دارد و گردشگران طبیعت بدون آن که به شکار این پرندگان بپردازند، فقط با پرداخت وجوه سنگین در تورهای تماشای پرندگان شرکت می کنند تا لحظاتی را در کنار یک تالاب به تماشای صحنه های بی بدیل طبیعی بپردازند.

این در حالی است که در ایران نه تنها هنوز به این اتفاق شگرف به عنوان یک فرصت برای جذب گردشگر و درآمدزایی نگریسته نشده است، بلکه همچنان بحث حفاظت از این پرندگان در مقابل برخی سودجویان مورد تاکید و در اولویت است. مخاطرات طبیعی و انسانی از جمله عواملی است که حیات این پرندگان مهاجر را در اقامتگاه جدید و موقتشان تهدید می کند.

حفظ زیستگاه این پرندگان که شامل تالاب ها، آبگیرها و دیگر مناطق حفاظت شده است و همچنین فراهم کردن شرایط مناسب در این مناطق، نقش مهمی در حفظ حیات این گونه ها دارد، به طوری که مدیرکل محیط زیست استان خوزستان با تاکید بر این مطلب، خاطرنشان می کند: خشکسالی و تامین نکردن حقابه تالاب ها و آبگیرها از یک سو و ورود انواع آلاینده ها به این منابع آبی از سوی دیگر از جمله مواردی است که بویژه در یکی دو دهه اخیر نقش مهمی در کاهش میزان مهاجرت این پرندگان به کشور و افزایش تلفات آنها داشته است.

تهدید شکارچیان

احمدرضا لاهیجان زاده از تهدیدات انسانی به عنوان دومین عامل تاثیرگذار در تهدید حیات این گونه ها یاد می کند و در گفت وگو با جام جم می افزاید: شکار بی رویه و استفاده از روش های غلط و نگران کننده صید و شکار مانند تورگذاری های گسترده و استفاده از طعمه های سمی، هر ساله جان بسیاری از این پرندگان را گرفته و گونه های بیشتری از آنها را در معرض خطر انقراض قرار می دهد.

وی با بیان این که در روش استفاده از طعمه های سمی، شکارچی در یک لحظه به کشتن 300 ـ 200 پرنده اقدام می کند، یادآور می شود: بسیاری از این پرندگان جزو گونه های در معرض انقراض و تحت محافظت و حتی حرام گوشت هستند، اما با این روش جمعیت زیادی از این پرندگان در یک لحظه تلف می شود، در حالی که شکارچی فقط می تواند بخشی از آنها را به فروش برساند. لاهیجان زاده با اشاره به تشدید کنترل و محافظت نیروهای محیط زیست در ایام حضور پرندگان در کشور، از مردم درخواست می کند که هرجا با تلفات غیرعادی و بی رویه پرندگان یا حضور شکارچیان مواجه شدند، مراتب را به اطلاع این سازمان برسانند. به گفته وی، حتی افرادی هم که مجوز شکار دارند، مجاز به شکار هرنوع پرنده ای نیستند و محدودیت هایی در این میان وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد، بویژه این که در دو تالاب شادگان و هورالعظیم شکار مطلقا ممنوع است.

مدیرکل محیط زیست استان خوزستان درباره میزان مهاجرت پرندگان به کشور طی سال های اخیر نیز یادآور می شود: میزان مهاجرت پرندگان به کشور در سال های اخیر نسبت به 30 ـ 20 سال گذشته بسیار کاهش یافته، اما طی چند ساله اخیر تفاوت چندانی نداشته است که این کاهش نیز به شرایط اقلیمی و تغییرات آب و هوایی برمی گردد که طی یکی دو دهه اخیر شاهد آن بوده ایم و از آنجا که پرندگان خود بهترین متخصصان هواشناسی هستند، با شناسایی تغییرات آب و هوایی، مناطق مناسب برای مهاجرت خود را تعیین می کنند.

یک دوستدار محیط زیست در مازندران نیز در این باره  می گوید: زمستان گذرانی پرندگان در تالاب ها، جذابیت خاصی به آب بندها، رودخانه ها و تالاب های مازندران بخشیده و مناظر زیبایی را برای استفاده علاقه مندان و دوستداران طبیعت به ارمغان آورده است.

به گفته محمد حیدری، برخی از این پرندگان مانند پلیکان، فلامینگو و قو به لحاظ ارزش های حفاظتی، حمایت شده بوده و برخی نیز همانند پلیکان پاخاکستری و عقاب دریایی دم سفید از جمله گونه های در معرض خطر انقراض به شمار می آیند که همین مساله حفظ و حراست از این پرندگان ارزشمند را بیش از پیش ضروری می سازد.

در همین حال معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست استان کرمانشاه نیز فصل مهاجرت پرندگان مهاجر به استان کرمانشاه را از نیمه آبان تا نیمه آذر اعلام می کند و می گوید: تالاب هشیلان مهم ترین منطقه فرود پرندگان مهاجر است که تحت نظارت محیط زیست قرار دارد و جایگاهی امن برای این پرنده ها به شمار می رود.

کاظم علیزاده پرنده های مهاجر را از سرمایه های طبیعی و زیستی می داند و از مردم می خواهد از شکار و آسیب رساندن به آنها خودداری کنند. به گفته وی، با توجه به این که فصل مهاجرت پرندگان همزمان با فصل سرد سال است و غذای فراوان در اختیار آنها نیست، مردم می توانند با تامین غذای آنها از پرندگان حمایت کنند.در هر صورت به نظر می رسد کشور ما به دلیل شرایط اقلیمی پذیرای پرندگان مهاجر است و باید از این ظرفیت برای توسعه گردشگری با استفاده از صنعت پرنده نگری استفاده کرد و مسئولان این حوزه باید برای رسیدن به این هدف برنامه ریزی دقیق تری داشته باشند.

گریز از سرمای سخت

گیلان، مازندران، کرمانشاه، اردبیل، چهارمحال و بختیاری، فارس، خوزستان، خراسان رضوی، گلستان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی برخی استان هایی است که در فصل پاییز و زمستان میزبان جمعیت زیادی از پرندگان مهاجر آبزی، کنار آبزی و خشکی هستند که برای گریز از سرمای سخت مناطق شمالی بویژه سیبری، روسیه و آسیای میانه به تالاب ها، برکه ها و مرغزارهای این استان ها پناه می آورند.

ورود این پرندگان به تالاب ها، آبگیرها و مرغزارهای مناطق مختلف کشور، تقریبا از اوایل پاییز آغاز شده و تا اواخر اسفند و در برخی نقاط حتی تا نیمه های فروردین ادامه می یابد.پرندگان آبزی و کنار آبزی مانند اردک سانان، قوها و غازها و حواصیل ها معمولا راهی مناطقی که دارای منابع آبی همچون تالاب، آبگیر و دریاست، می شوند و پرندگان غیرآبزی و خشکی همچون هوبره نیز معمولا به مناطق خشکی مانند نائین اصفهان مهاجرت می کنند.

اکنون خطر انقراض بسیاری از این پرندگان مهاجر را تهدید می کند، به همین دلیل بسیاری از آنها تحت محافظت شدید محیط زیست هستند.درنای سیبری یکی از این نمونه هاست که هر ساله از اوایل آبان برای زمستان گذرانی وارد منطقه تالابی فریدونکنار در استان مازندران می شود و حدود چهار ماه از سال را تا اوایل اسفند در دامگاه های فریدونکنار، از باران و سر خرود سپری می کند.اکنون از جمعیت مهاجر این پرنده به ایران، فقط یک قطعه باقی مانده که هم اکنون در تالاب فریدونکنار به سر می برد.

جام جم