شهر سوخته و شگفتیهایش
در روزگاران دور که بشر تازه یکجانشین شده بود، شهری در سیستان پدید آمد که به گفتهی باستانشناسان به لحاظ بافت شهری، جمعیت، برنامهریزی شهری و... اولین شهر جهان بود. شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بیش از پنج هزار سال قدمت، بهعنوان بزرگترین استقرار شهرنشینی در نیمهی شرقی فلات ایران، نمونهای منحصربهفرد و حکایتگر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشتههای دور این مرزوبوم است.
"شهر سوخته " در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل - زاهدان واقعشده و پنج هزار سال قدمت دارد. این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایهگذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سالهای 3200 تا 1800 قبل از میلاد در آن سکونت داشتهاند.
از نخستین اشارهها تاکنون
کلنل بیت، یکی از مأموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشارهکرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتشسوزی را دیده است.
پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در اوایل سده حاضر، اطلاعات مفیدی در خصوص این محوطه بیان کرده است.
بعد از او شهر سوخته توسط باستان شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ موردبررسی و کاوش قرار گرفت؛ و اکنون هشتمین فصل کاوش شهر سوخته به سرپرستی دکتر منصور سجادی ادامه دارد.
در این دوره پژوهشگران ایتالیایی مطالعات ژئوفیزیکی "شهر سوخته " را انجام خواهند داد و ابتدا نقشه ژئوفیزیکی شهر سوخته را تهیه و سپس آن را پایه کارهای تحقیقی و پژوهشی این منطقه خواهند کرد.
باستان شناسان با یافتن مهرهها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور درباره روشهای ساخت ورقهها و مفتولهای طلایی به تحقیق پرداختند و دریافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی ابتدا صفحههای طلایی بسیار نازک به قطر کمتر از یک میلیمتر تهیهکرده و بعد آنها را به شکل لولههای استوانهای درمیآوردند و پس از اتصال دو سوی ورقهها به یکدیگر مهرههای سنگ لاجورد را در میان آن قرار میدادند.
فرزاد فروزان فر سرپرست از نتایج بررسی بیش از ۲۵۰ اسکلت بهدستآمده از شهر سوخته گفته است که نمونههای بسیار زیادی از وجود عوارض مهرههای کمر، چسبندگی مهرههای گردن و کمر در بقایای اسکلتهای زنان و مردان شهر سوخته دیده شد که نشاندهنده اشتغال ساکنان این شهر به مشاغل سخت است.
قدبلندترین فرد ایران باستان هم مرد ۳۵ تا ۴۰ سالهای از ساکنان شهر سوخته بوده با ۵/۱۹۲ قد.
بر مبنای تحقیق روی بقایای اسکلتها مشخصشده که عمدهترین دلایل مرگ مردمان ایران باستان بیماریهای عفونی ازجمله سرطان پوست، سفلیس و سل در رتبه اول، چسبندگی مهرهها و شکستگی استخوان در اثر کار و حوادث کاری در رتبه دوم، جنگ و حوادث طبیعی و غیرطبیعی از عوامل سوم و عوارض و بیماریهای ژنتیکی ازجمله منگولیسم، عقبماندگی، هیدروسفال و چسبندگی مادرزادی مهرهها بوده است.
نکات جالب در مورد شهر سوخته:
جراحی مغز
شگفتانگیزترین یافتههای این شهر، پیدایی نشانههای کهنترین جراحی مغز درشهر سوخته است. جمجمهای از دختر دوازده یا سیزده ساله که در 4800 سالپیش، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند که مدتها بعد از این عمل زنده مانده است.
نخستین چشم مصنوعی جهان
برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است.جمجمه زن صاحب چشم مصنوعی شهر سوخته چشم مصنوعی روی جمجمه او دیده میشود.
خط کش 5 هزار ساله
در طی کاوش های انجام گرفته در شهر سوخته یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شد. دکتر سید منصور سید سجادی، سرپرست هیات باستانشناسی شهر سوخته درباره خط کش کشف شده گفت: این خط کش به طول 10 سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند.
نخستین انیمیشن جهان
باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطههای تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونهای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکتو از برگ آن تغذیه می کند.
قدیمیترین تخت نرد جهان
بهتازگی از گور باستانی موسوم به شماره ۷۶۱ قدیمیترین تخت نرد جهان به همراه ۶۰ مهره آن در شهر سوخته کشف شد، بسیار قدیمیتر از تخت نردی که در گورستان سلطنتی اور در بینالنهرین کشفشده بود.
آقای سجادی گفته که این تخت نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است. چون آبنوس در سیستان و بلوچستان نمیروییده و مشخص است که از هند واردشده است. روی این تخت نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقهزده و دمش را دردهان گرفته، نقش بسته است.
به نظر میرسد که چنین طرحی هم به موضوعهای فرهنگی و فلسفی هند مربوط باشد، چراکه چنین علامتی در فرهنگ هند به معنی مرکز انرژیهای حیاتی در بدن انسان است.
منابع: مهر میهن، بیابان های ایران، ایسنا، بیتوته
لینک کوتاه:
https://dlho.ir/n2861 کپی کردن


کارشناس ادبیات، کارشناس ارشد گردشگری، علاقمند به سفر و طبیعت
گردآوری و تنظیم: تحریریه دالاهو
لطفا در نشر دانستههای خود کوشا باشید.
برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وبسایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.