نوروز در تاجیکستان چطور می‌گذرد؟
«به هر پهلو خدا می‌گه، بهار نو مبارک.» تاجیکستانی‌ها با این بیت شعر به استقبال نوروز می‌روند. اگر فکر می‌کنید که مردم این کشور مثل ما نوروز را جشن می‌گیرند باید بگویم که اشتباه فکر می‌کنید. تفاوت‌های زیادی در برگزاری جشن نوروز بین کشور ما و تاجیکستان است که دانستنشان خالی از لطف نیست.
تاجیکستان نوروزی
نوروز فقط مخصوص یک کشور نیست. شاید استفاده از لغت نوروزستان یا جغرافیای فرهنگ نوروز اصطلاح درستی باشد که باقر معین روزنامه‌نگار عنوانش کرد. به جز ایران در کشورهای دیگری مثل تاجیکستان، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، پاکستان و ازبکستان هم آمدن بهار را جشن می‌گیرند. البته به جز آن‌ها باز هم کشورهای دیگری هستند که جشن نوروز را برگزار می‌کنند. فعلا به سراغ تاجیکستان می‌رویم تا ببینیم نوروزشان چه تفاوت و شباهت‌هایی با ما دارد. قبل از اینکه تاجیکستان از کشور شوروی سابق جدا شود تلاش زیادی برای از بین بردن فرهنگ نوروز شد. رژیم شوروی معتقد بود که جشن نوروز جشنی مذهبی است و ارتباطی با کشور ندارد. اما در سال‌های اخیر نوروز در میان تاجیکی‌ها با شکوه‌تر از گذشته‌ها جشن گرفته می‌شود.
برای برگزاری جشن نوروز از یک هفته قبل در بخش‌های مختلف شهرها به خصوص شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان تابلوهایی نصب می‌شود. بر روی این تابلوها فیلم‌ها و شعارهایی که رسیدن نوروز را خبر می‌دهند دیده می‌شود. بعد از اینکه جشن نوروز در سال 2012 ثبت جهانی شد، برگزاری این جشن در سراسر تاجیکستان اهمیت بیشتری پیدا کرد. امروزه در مراکز ولایت‌ها و نواحی مختلف کشور مراسم نوروزی با شور و هیجان بیشتری انجام می‌شود.
21 مارچ آغاز نوروز
در تاجیکستان آغاز نوروز 21 مارچ است. ممکن است که 1 فروردین باشد و یا 20 اسفند. به هر حال نوروز تاجیکستانی‌ها براساس تقویم میلادی 21 مارچ است. این یکی از تفاوت‌های نوروز ما و آن‌هاست.
بزرگ‌ترین مراسم جشن نوروز تاجیکستان در نوروزگاه شهر دوشنبه است.
ساعت تحویل سال در تاجیکستان اهمیت ندارد
تاجیکستانی‌ها منتظر ساعت تحویل نمی‌مانند؛ برعکس ما ایرانی‌ها که روز اول بهارمان را با ساعت خاصی شروع می‌کنیم و منتظریم که توپ سال تحویل را بشنویم. به محض اینکه وارد روز 21 مارچ می‌شوند جشن سال نو را شروع می‌کنند درست مثل مسیحی‌های سراسر جهان.
جشن نوروز در نوروزگاه با تشریفات فراوان انجام می‌شود.
رسم Usmakashi امروز اجرا می‌شود. دختران تاجیکی مَنداب به ابرو و مژه‌هایشان می‌زنند.
نوروزشاه یا نوروزگُل
اگر در استان بَدَخشان تاجیکستان در روز 21 مارچ نوزادی به دنیا بیاید اسمش را نوروزشاه یا نوروز گل می‌گذارند. البته بایدی در کار نیست اما به خاطر محبوبیت جشن نوروز این نام طرفدار دارد.
سومنک پزی(سمنو پزی)
چند روز مانده به بهار، زنان تاجیکی سومنک می‌پزند؛ همان سمنوی خودمان. اینگونه به پیشواز بهار می‌روند. در ظرف‌های روباز گندم را خیس می‌کنند و منتظر جوانه‌زدن دانه‌های گندم می‌مانند. سمنو در ایام نوروز مهم‌ترین خوراکی تاجیکستانی‌هاست. زنان و دختران در روز پختنش که تا صبح روز بعد طول می‌کشد می‌رقصند و آواز می‌خوانند. در تمام شهرها و روستاهای این کشور مراسم سومنک پزی انجام می‌شود.
سمنو در نظر تاجیکی‌ها شفابخش است.
بوی بهار است سمنک آش نهار است سمنک
از گل گندم سمنک خوردن مردم سمنک
در مرحله‌ی آخر پخت سمنو سه یا چهار عدد سنگ داخل دیگ می‌اندازند که هم‌زدن سمنو راحت‌تر باشد. البته تاجیکی‌ها اعتقاد دارند که اگر این سنگ‌ها در کاسه‌ی سمنوی کسی بیفتد آن شخص به مراد دلش می‌رسد.
از هفت‌سین تا هفت‌میم
ما ایرانی‌ها نوروزمان فقط با سفره‌ی هفت‌سین معنا دارد، اما در تاجیکستان سفره‌ی هفت‌سین، هفت‌شین و هفت‌میم هم در خانه‌ها انداخته می‌شود. شهد، شیر،شیرینی و شکر ناب، شمع، شمشاد و شایه اندر خوان، هفت‌شین تاجیکی‌هاست. هفت‌سینشان هم متفاوت با هفت‌سین ماست. به جای سماق سمبوسه می‌گذارند. سپند(اسپند)، سبزی(هویج)، سمنک(سمنو)، سیب، سبزه(پیازچه)، سنجد و سمبوسه اجزای دیگر این سفره هفت‌سین هستند. تخم‌مرغ رنگی، آینه و ماهی‌قرمزی که در سفره‌ی هفت‌سین ما ایرانی‌هاست در سفره‌های نوروزی تاجیکی جایی ندارد. هفت‌میم هم شامل ماهی سرخ، میگو، مشک، می(یک نوع نوشیدنی محلی)، میسه(نوعی گیاه کوهی بهاری)، موز و میوه است.
آماده شدن شهر برای نوروز
یک هفته قبل از نوروز همه‌ی شهرها آذین‌بندی می‌شود. در میدان‌های مهم هر شهر تاجیکستان سفره‌ی هفت‌سین و هفت شین چیده می‌شود. مثلا در شهر دوشنبه در میدان‌های رودکی و امیراسماعیل سامانی سفره‌های بزرگی چیده می‌شود. تاجیک‌ها جشن نوروز را به خیابان‌ها می‌کشاندند و همه در آن شرکت می‌کنند. در واقع نوروز در تاجیکستان فقط به خانه‌ها نمی‌آید بلکه تمام شهر را متحول می‌کند. معمولا تعطیلات رسمی نوروز دو یا سه روز است. البته قبل از رسیدن نوروز دولت اعلام می‌کند که چند روز تعطیل است و بنابراین قانون ثابتی در این زمینه نیست. بیشتر مراسم نوروز در خیابان‌ها، میدان‌ها و مکانی به نام نوروزگاه انجام می‌شود. در شهر دوشنبه استادیوم بزرگی به نام نوروزگاه وجود دارد که ساختار معماری‌اش شما را یاد تخت‌جمشید می‌اندازد. در نوروزگاه جشن‌های استقبال از بهار، غرفه‌های مربوط به آداب و رسوم و غذاهای سنتی وجود دارد. در مراسم جشن دخترانی معروف به عروس‌های بهار که لباس‌هایی خوشرنگ می‌پوشند در محوطه‌ی نوروزگاه می‌گردند و آمدن بهار را نوید می‌دهند. برگزاری مسابقات کشتی، سوارکاری، اجرای موسیقی و برنامه‌های شاد از دیگر بخش‌های جشن نوروز است.
هر خانه‌ای در تاجیکستان مراسم نوروز را باشکوه برگزار می‌کند.
مچ‌اندازی و به رخ کشیدن زور هم یکی دیگر از برنامه‌های این جشن است.
دَستَرخوان
روز اول بهار که می‌رسد در خانه‌های تاجیکی‌ها دَسترخوانی پهن می‌شود. دسترخوان سفره‌ای است که سرتاسر اتاقی بزرگ گذاشته می‌شود و انواع و اقسام شیرینی، میوه و غذا روی آن می‌گذارند. به طور کلی پختن شیرینی و سایر مواد غذایی دسترخوان از دو یا سه روز قبل شروع می‌شود. تنها قانون دسترخوان این است: سفره باید پُر باشد.
انواع و اقسام خوردنی، ترشیجات(ترشی بادمجان، هویج و...)، آجیل و شیرینی در بشقاب‌های کوچک و پیش‌دستی گذاشته می‌شوند. مهمان‌ها که می‌رسند کنار دسترخوان می‌نشینند و هر زمانی که بخواهند غذا می‌خورند. در اینجا چای سبز و سیاه با قوری سرو می‌شود و افراد چای را با پیاله می‌نوشند.
دستر خوان پر است از خوراکی و شیرینی
شیما تیموری
یک باستان‌شناس با کلی علاقمندی؛ سفر، موسیقی، حیوانات، کتاب و...تهیه و تدوین: تحریریه دالاهو
لطفا در نشر دانسته‌های خود کوشا باشید.
برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب‌سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.
سلام
نوروز در تاجیکستان همراه با برنامه‌های بسیار شاد و مفصلی به شکل بزرگتریم جشن ملی در این کشور برگزار می شود.
با تشکر از پیام شما