رقص و موسیقی

رقص و موسیقی محلی را بشناسیم

رقص و موسیقی محلی بیانگر تاریخ، فرهنگ و ادبیات یک سرزمین است. سادگی، بی‌پیرایگی، داشتن روح ملی و جمعی از ویژگی‌های اصلی رقص و موسیقی محلی است. قدیمی‌ترین شکل رقص و موسیقی صورت محلی آن است که رفته‌رفته تغییریافته و اشکال مختلفی به خود گرفت. رقص محلی تنها به حرکات موزون ختم نمی‌شود بلکه هر یک از این حرکات معنا و نمادی خاص دارد. درون‌مایه‌هایی اساطیری، عرفانی و کارهایی مانند کشاورزی، سوارکاری، دامداری و جنگ در رقص‌های محلی دیده می‌شوند. همان‌طور که گفتیم رقص محلی برآمده از روح جمعی است و مخلوق فرد و اندیشه واحد نیست.

تاریخ و پیشینه رقص محلی

رقص محلی، «فولکوریک» یا «رقص عامه مردم» قدمتی به اندازه انسان دارد. انسان‌های اولیه نیز احساسات خود را با حرکات بدن نشان می‌دادند. شاید بتوان گفت مرگ رقص با مرگ احساسات آدمی اتفاق می‌افتد.

رقص و موسیقی محلی در ایران پیشینه طولانی دارد. آثار به دست آمده در دل صخره، غار، تپه و سفال‌ها بیانگر این موضوع است. برای مثال آیین میترا که یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایران باستان به شمار می‌رود با رقص همراه بوده. در زمان هخامنشیان ساسانیان‌ نیز رقص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.

اهمیت رقص محلی

رقص جزو مهارت‌هایی است که یادگیری آن بسیار لذت‌بخش است. مهارتی که به تعادل، وقار و هماهنگی بین اعضای بدن و عصب کمک می‌کند. رقص برآمده از ذات طبیعت است. زمین به دور خورشید می‌چرخد، ماه به دور ستارگان. تمام هستی حرکات منظمی دارند. انسان نیز برای همسو شدن با طبیعت می‌رقصد. یونسکو روزی را به روز جهانی رقص اختصاص داده و متون کهن و ادبیات فارسی بارها از رقص یاد کرده‌اند؛ اما امروز ما پدیده فراموشی رقص‌های پرمعنی محلی همراهیم. 

انواع رقص‌های محلی

نام رقص‌های محلی ایرانی برآمده از جغرافیایی‌ است که در آن شکل گرفته. رقص کردی، لری، خراسانی، سیستانی و قاسم‌آبادی. اقلیم و آب‌وهوا بیش از هر چیز در تنوع رقص‌های محلی ایرانی نقش داشته است. در شمال کاشت برنج بیشتر از هر چیز رواج داشت و رقص محلی شمالی این موضوع را به نمایش می‌گذارد. یا رقص زیبای آذربایجانی نمادی از چوپانی از گوسفندان است. در مناطق سردسیر، حرکات سریع، قوی و نیرومند هستند. برعکس در مناطق گرمسیر، حرکاتی آهسته و نرم دارند. رقص محلی مناطق کوهستانی بیشتر تمایل به حرکات درجا و انفرادی وجود دارد و در مناطق مسطح و هموار افراد از این‌سو به آن‌سو می‌روند.

موسیقی و ترانه‌های محلی را بشناسید:

ترانه‌ و موسیقی محلی تسلی‌بخش روح و درد انسان بوده است. در گذشته، افراد به هنگام کشاورزی، ماهیگیری، گله‌داری و... ترانه و نغمه‌هایی سر می‌دادند. این نغمه‌ها چون نیاز به ادوات خاصی نداشت، سینه به سینه می‌گذشت و بر سر زبان‌ها می‌افتاد. موسیقی و ترانه محلی حتی مرزهای ایران را درید و به کشورهای همسایه راه یافت. ترانه و شعر محلی ارتباط عمیقی با موسیقی محلی دارد. سادگی از ویژگی‌های اصل ترانه و موسیقی محلی بود؛ یعنی بعد از گذشت سال‌ها ترانه‌هایی که ساده، بی‌پیرایه و برآمده از روح یک قوم بودند بیشتر در یادها باقی ماند. ارتباطی عمیقی بین شعر و موسیقی محلی وجود دارد. موسیقی محلی نمادی از هنر، احساسات، باور و روش زندگی اقوام مختلف است. جلوه‌های طبیعت نیز جزئی از عناصر شکل‌گیری موسیقی محلی است. اغلب رقص‌های محلی همراه با موسیقی محلی است که تماشای آن از خاطر کسی نمی‌رود.

معروف‌ترین رقص‌های محلی ایران

رقص کردی

رقص کردی یکی از اصیل‌ترین و معروف‌ترین رقص‌های محلی ایران است. شاید بارها در تلوزیون رقص کردی را تماشا کرده باشید اما دیدن این رقص از نزدیک چیز دیگری است. در رقص کردی، گروهی را می‌بینید که دست در دست، پا بر زمین می‌کوبند نفر اول و آخر گروه دستمالی در دست دارد. هر بخش از این رقص معنای خاصی دارد. دستمال داشتن نفر اول و آخر نشان دهنده برابری اعضا، وجود زن و مرد کنار هم بیانگر اتحاد خواهر و برادر، گرفتن دست‌های یکدیگر، نشانه اتحاد اعضا، کوبیدن پا و صداهای جمعی تهدیدی بر اغیار و مهاجمان است.

رقص لری

در لرستان به رقص، باخته، بازی و دس گرته می‌گویند. رقص لری انواع مختلفی دارد که در این بین می‌توان به دوگا، سه پا، سنی سما، اوشاری اشاره کرد.

رقص محلی خراسانی

رقص‌های معروف محلی خراسان بیشتر در جنوب خراسان رایج است. معروف‌ترین رقص معروف این خطه «باخرزی» نام دارد. تربت‌حیدریه، تربت‌جام و باخرز از جمله جاهایی است رقص باخرزی در آن رایج است. چوب بازی در رقص باخرزی نمادی از جنگ و نبرد است. می‌گویند به هنگام جنگ در زمان استراحت، این حرکات را با شمشیر انجام می‌دادند. بعدها این حرکات به شکل رقص محلی درآمد و چوب جای شمشیر را گرفت.

رقص بوشهری

رقص‌های متنوعی در این خطه جنوب رایج است که می‌توان به رقص‌های چهار دستماله و چوبی اشاره کرد. آنچه در اغلب این رقص‌ها یکسان است حرکت مواج شانه‌ها، لرزاندن و... است. این حرکات اغلب با موسیقی دلنواز نی‌انبان همراه می‌شود.

 رقص آذری

در آذربایجان نیز رقص‌های متنوعی رایج است که مرسوم‌ترین آن «یاللی» نام دارد. این رقص برآمده از سنت و مراسمی قدیمی در آذربایجان است (مراسمی که افراد دور آتش می‌گشتند.) رقص یاللی با قدم‌های آرام آغاز می‌شود و بعد به شکل قدم‌های سریع و دویدن در می‌آید.