داستان تولد بازار تهران

تاریخچه بازار بزرگ تهران

شاید اولین سؤالی که با ورود به بازار تهران و دیدن وسعت آن در ذهن بسیاری از افراد شکل می‌گیرد زمان تولد این بازار است. بسیاری از افراد معتقدند تولد بازار تهران در دوره قاجار رقم خورده است؛ هرچند اختلاف‌نظر در این مورد وجود دارد. بسیاری معتقدند «شاه‌طهماسب صفوی» مؤسس این بازار بوده و برخی دیگر اعتقاد دارند که «ناصرالدین‌شاه قاجار» کلید ساخت این بازار را زده است. شواهدی همچون نوشته‌های «سر توماس هربرت»، جهانگردی انگلیسی، نشان از این می‌دهند که در دوره صفوی (۱۱۰۸ هجری قمری) یک بازار در تهران وجود داشته که در آن دوران روباز بوده و سپس در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار برای آن سقف طراحی کردند. کارشناسان این بازار را همان بازار تهران می‌دانند.

تور تهرانگردی

داستان چگونگی شکل‌گیری بازار تهران در دوران شاه‌طهماسب شنیدنی است. شاه‌طهماسب بر حسب رفت‌وآمدهای بسیار به شهرری برای زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) علاقه زیادی به تهران داشت که باعث شد به دستورش حصاری دور شهر ساخته شود. پس از ساخته شدن این حصار که به «حصار طهماسبی» معروف بود چهار محله در تهران تشکیل شد که یکی از آنها بازار نام داشت. در آن زمان بین شهر و قلعه حکومتی یک خندق قرار داشت که در یک سمت آن بساط دست‌فروشان، دکه‌ها و حجره‌ها به راه افتاد و باعث شد «بازار خندق» شکل بگیرد. این بازار با همین نام در دوره صفویه و زندیه شناخته می‌شد و به دلیل اینکه در نزدیکی بازار تهران قرار داشت آن را هسته اولیه بازار بزرگ دانستند که در دوره صفویه پایه‌ریزی شده است.

زمان گذشت تا اینکه در دوره حکومت قاجار تهران به عنوان پایتخت انتخاب شد و بازار تهران مورد توجه بیشتری قرار گرفت. در دوران قاجار «آقا محمد خان» دستور داد تا دالان‌ها، حجره‌ها و سایر بخش‌ها مورد بازسازی قرار گیرند و این مسئله باعث شد فروشندگان و خریداران بیشتری به بازار مراجعه کنند. گسترش بازار همچنان در جریان بود تا اینکه در دوران «فتحعلی‌شاه» یک مسجد جامع در حوالی بازار ساخته شد. به‌مرور بازار اصلی شهر از دروازه شاه عبدالعظیم تا مسجد جامع امتداد یافت و بازار از سمت غرب  و شمال غرب گسترش یافت و چهارسوق بزرگ و کوچک، بازار مروی و ۴۰ تن به آن اضافه شدند.

در دوره محمدشاه قاجار «بازار بین‌الحرمین» به این بازار اضافه شد و با روی کار آمدن ناصرالدین‌شاه مضاف بر سازماندهی ورودی‌های بازار، یک ورودی اصلی با نام بازار بزرگ طراحی شد. در این دوران ساخت‌وسازهای بسیاری همچون بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها رخ داد و بازارچه‌های خاصی مانند بازارچه قوام‌الدوله و معیر به این بازار اضافه شد. بخش‌های مهمی از بازار همچون بازار عباس‌آباد، بازار کفاشان، بازار چهارسوق بزرگ، بازار زرگرها، بازار آهنگران و... از یادگار دوران قاجار هستند.

بازار بزرگ تهران که در سال ۱۳۵۶ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید علاوه بر اهمیت اقتصادی، در دوران قاجار و پهلوی نقش مهمی را در تحولات فرهنگی سیاسی و اجتماعی ایفا کرد. در دوره مشروطیت بازاری‌ها نقش مهمی در وقایع سیاسی داشتند و با ایستادن علیه دولت و همراهی با مردم جریان‌ساز شدند.

معماری و ساختار بازار تهران

مساحت امروزی بازار تهران به بیش از ۱۰۰ هکتار می‌رسد؛ هرچند سالیان سال زمان برد تا این بازار به این مساحت برسد. ازآنجایی‌که در طی سال‌ها بازار بزرگ تهران به شکل امروزی درآمده نمی‌توان یک سبک معماری مشخص را برای آن تعریف کرد؛ با این وجود نشانه‌های معماری تهرانی در بیشتر بخش‌های آن به چشم می‌خورد.

در بازار بزرگ تهران مسافران تور تهرانگردی می‌توانند الگوی دیگر بازارهای ایران یعنی وجود راهروهای متعدد و باریک، طاق‌های ضربی، گنبد و... را مشاهده کنند که با وجود تغییرات در گذر زمان همچنان در بخش‌های قدیمی بازار دیده می‌شوند.

اگر مسافران تور یک روزه تهران بخواهند معماری سنتی بازار تهران را تماشا کنند باید به سراغ دو راسته بسیار مهم بروند که در محل تقاطع آنها چهارسوق بزرگ بازار قرار گرفته است. چهارسوق بزرگ فضایی ۸ ضلعی دارد که قدمت آن به سال ۱۲۲۲ هجری قمری می‌رسد و در آن از گنبدهای مدور کوتاه با گچ‌بری‌های زیبا استفاده شده است. محور شمالی، جنوبی، غربی و شرقی چهارسوق به ترتیب به خیابان‌های ۱۵ خرداد، مولوی، مصطفی خمینی و خیام می‌رسد. از دیگر بخش‌های قدیمی بازار تهران که می‌توان معماری قدیمی بازار را در بخش‌هایی از آنها تماشا کرد بازار امیر، سردر سبزه‌میدان و قسمت‌های مربوط به مسجد جامع هستند.

بخش‌های مختلف بازار تهران

برای اینکه  افراد بتوانند در هنگام تهرانگردی در بازار بیشتر با این مکان آشنا شوند بهتر است با بخش‌های مختلف بازار بزرگ آشنا باشند. بازار بزرگ تهران به صورت کلی از چهار بخش زیر تشکیل شده است:

• سرا: سرا در واقع یک حیاط میانی است که با حجره‌هایی در دورتادور خود احاطه شده و شکل، تعداد طبقات، رواق و ایوان متفاوتی دارد.
• راسته: به گذرگاه‌های اصلی و فرعی راسته گفته می‌شود که در دو طرف آن مغازه‌ها قرار دارند و به طور معمول یک مسیر طولانی است.
• چهارسوق: به محل تقاطع دو راسته اصلی چهارسوق می‌گویند.
• تیمچه: تیمچه یک فضای سرپوشیده است که یک کالای خاص را عرضه می‌کند.

از معروف‌ترین بخش‌های بازار که در تور یک روزه تهران می‌توان به سراغشان رفت موارد زیر هستند:

• سراها: امیرکبیر، تهرانچی، دالان دراز، شیخ جعفر، اسلامی، ابوتراب، بوعلی، جواهریان، مصباح، یزدی‌ها و...
• تیمچه‌ها: باوفا، حاجی ابوتراب، حاجب الدوله، ملاعلی کنی
• بازار و بازارچه‌ها: بین الحرمین، امیر، دروازه نو، عباس آباد، کیلویی‌ها، خلیج فارس، زرگررها، مسگرها، مسجد جامع و....
• پاساژها: اسلامیه، احمدی، ایران یراق، کاووسی، شمس، دربنده، مهتاش، وحدت و...
• مرکز و مجتمع تجاری: پوشاک کویتی‌ها، ایران، سرپولک، میلاد، قائم، خیام و...

مهم‌ترین دیدنی‌های بازار تهران

از جمله بخش‌های مهم بازار که بدون دیدن آنها تور گردش در تهران ناتمام می‌ماند موارد زیر هستند:

سبزه میدان

یکی از جاهای دیدنی بازار تهران که باید در تور یک روزه بازار به سراغش رفت سبزه میدان است. این میدان در دوره صفویه ساخته شد و در زمان قاجار مورد بازسازی قرار گرفت. سبزه میدان در شمال بازار تهران قرار گرفته و می‌توان آن را نقطه آغازین بدنه اصلی بازار برشمرد. ازآنجایی‌که در دوران زندیه و اوایل قاجار از این منطقه برای کاشتن سبزی خوردن استفاده می‌شد به آن سبزه میدان می‌گفتند؛ نامی که امروزه نیز بسیار شنیده می‌شود.

مسجد جامع یا مسجد شاه

این مسجد که امروزه به «مسجد امام خمینی» شناخته می‌شود بیش از دو قرن قدمت دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بانی این مسجد فتحعلی‌شاه قاجار بود و به همین دلیل اوایل این مسجد را «مسجد سلطانی» می‌نامیدند و بعدها ناصرالدین‌شاه قاجار به تکمیل آن پرداخت. این مسجد نیز یکی از دیدنی‌های است که باید در هنگام بازارگردی به سراغش رفت.

تیمچه حاجب الدوله

یکی از تیمچه‌های بسیار معروف این تیمچه است که معماری بی‌نظیر خود را از دوره ناصرالدین‌شاه به یادگار دارد و در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسجد جامع تهران

این مسجد که آن را با نام «مسجد عتیق» نیز می‌شناسند به عنوان قدیمی‌ترین مسجد پایتخت شناخته می‌شود. این مسجد ۴۵۰۰ مترمربع بنا دارد و از ۷ شبستان، حوض و سقاخانه تشکیل شده است. مسجد عتیق در سال ۱۳۷۵ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه ملک

این خانه در خیابان ۱۵ خرداد و پله نوروزخان یکی از خانه‌های تاریخی تهران است که معماری آن به دوره قاجار و پهلوی باز می‌گردد. تزیینات زیبای این خانه مانند آجرکاری، کاشی‌کاری، دیوارپوش‌های قاجاری، گچ‌بری، حجاری، منبت‌کاری و... همگی باعث می‌شوند این خانه از لحاظ معماری بسیار قابل توجه باشد. این خانه در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده است.

سرای امیرکبیر

یکی از سراهای بسیار قدیمی بازار که به «سرای اتابکیه» نیز شهرت دارد این سرا است. این مکان از یادگارهای دوران امیرکبیر به شمار می‌رود که در سال ۱۲۲۹ خورشیدی بنا شد. در حیاط اول این سرا مجسمه امیرکبیر قرار داده شده که دیدن آن می‌تواند برای مسافران تور گردش در تهران بسیار جالب باشد.

تکیه دولت

یکی از بخش‌های بسیار جالب بازار که می‌توان در یک تهرانگردی در زمستان به سراغش رفت تکیه دولت است. این تکیه اگرچه امروز وجود ندارد و به جای آن در سال ۱۳۲۵ بانک ملی را ساختند؛ اما تصورش در این منطقه می‌تواند در هنگام تهران گردی در بازار خالی از لطف نباشد. این تکیه در جنوب شرقی کاخ گلستان و در مقابل مسجد جامع قرار داشت و از آن برای اجرای تئاتر و نمایش استفاده می‌کردند. ظرفیت ۲۰ هزارنفری این مکان باعث شده بود که به عنوان بزرگ‌ترین سالن نمایش در ایران شناخته شود. در این تکیه در دوران حکومت قاجار و پهلوی مراسم تعزیه‌خوانی و مذهبی برگزار می‌شد.

برای خرید کالاهای مختلف به کدام بخش بازار برویم؟

هر بخش از بازار به فروش کالای خاصی اختصاص دارد. برای اینکه بتوانید در زمان خود صرفه‌جویی کنید و در هنگام بازارگردی به دنبال کالاهای خاص بروید لیست زیر را در نظر داشته باشید:

• طلا و جواهر: بازار زرگرها
• آجیل و خشکبار: چهارسوق بزرگ یا سرای دالان دراز
• بدلیجات: بازار سلطانی
• لوازم‌خانگی: بازار حاجب الدوله
• لباس زنانه و پارچه: بازار عباس آباد
• محصولات زیبایی و آرایشی: کوچه مروی
• لوازم التحریر: بازار بین الحرمین
• عطر و ادکلن: بازار مسجد جامع
• لوازم خیاطی، کیف و چمدان: سرای مشیر خلوت
• پارچه: حمام چال و سرای امیرکبیر، برای خرید پارچه متری راسته کیلویی‌ها
• لوازم پلاستیکی: نرسیده به بازار سید اسماعیل
• فرش و تابلوفرش: سرای بوعلی
• ساعت: بازار قیصریه

آدرس بازار بزرگ تهران

برای رسیدن به بازار بزرگ تهران باید به منطقه ۱۲ تهران رفت. شمال و جنوب بازار به خیابان‌های ۱۵ خرداد و مولوی راه دارند و شرق و غرب بازار به خیابان مصطفی خمینی و خیابان خیام می‌رسد. برای رسیدن به بازار بزرگ می‌توان از مترو، تاکسی و اتوبوس استفاده کرد. ساده‌ترین راه، رفتن به ایستگاه 15 خرداد با مترو است که شما را با اندکی پیاده‌روی به بازار می‌رساند.

ساعت کار بازار بزرگ

بازار بزرگ تهران از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۷ در روزهای شنبه تا چهارشنبه فعال است و بسیاری از مغازه‌های خارج بازار تا ساعت ۲۰ نیز دایر هستند. در روزهای پنجشنبه ساعت کاری مغازه‌های داخل بازار تا ساعت ۱۴ و مغازه‌های بیرون بازار تا ساعت ۱۷ است.

روزهای جمعه و روزهای تعطیل بازار بزرگ تهران بسته است؛ اما برخی از پاساژهای اطراف باز هستند.

تور بازار تهران با دالاهو

بازار بزرگ تهران امروزه مقصد تهرانگردی بسیاری از افراد شده است. تور بازار تهران یکی از تورهای بسیار پرطرف‌دار است که می‌تواند افراد را به دل یکی از قدیمی‌ترین محل‌های کسب و کار در تهران برساند. بازار تهران با بخش‌های مختلف خود دست همه افراد را برای خرید باز می‌گذارد و دیدن امکانات اقتصادی را برای آنها ممکن می‌کند. این بازار با بخش‌های تاریخی خود که همچنان از دیرباز باقی مانده‌اند تجربه‌ای در دل تاریخ است تا افراد بتوانند در کنار خرید به گذشته‌های دور ایران سفر کنند.

اگر علاقه‌مند به تور تهرانگردی این هفته یا هفته‌های دیگر در بازار هستید، می‌توانید با مشاوران آژانس گردشگری دالاهو در تماس باشید تا اطلاعات لازم را با شما در میان بگذارند.