همه چیز درباره جشنواره گلاب
زمانی که فروردین و اردیبهشت آرام‌آرام راه خود را به دل ماه‌های سال باز می‌کنند بوی گل و گلاب از سمت کاشان به مشام می‌رسد. کاشان خانه گل محمدی همچون بهشتی صورتی رنگ در این ماه‌ها است که گل‌های آن به انتظار گلچینان می‌نشینند تا پس از مراسمی خاص تبدیل به گلابی شوند که عطر و طعم خود را می‌خواهد به فرآورده‌های بسیاری دهد. مراسم گلاب‌گیری یکی از مهم‌ترین مراسم سنتی مردم کاشان است که جشنواره گلاب را در این سال‌ها به همراه داشته است. در ادامه از گل و گلاب‌گیری کاشان بیشتر خواهیم گفت.
مراسم گلاب‌گیری از چه زمانی است؟
مراسم گلاب‌گیری یکی از مراسم مهم قدیمی به شمار می‌رود که در شهری همچون کاشان در طی سالیان سال برگزار می‌شده است. این مراسم با همکاری اهالی این منطقه برگزار می‌شد و تولید گلاب از چیدن گل‌ها تا انتها دست‌به‌دست پیش می‌رفت. به مرور این مراسم مورد توجه گردشگران و مسافران بسیاری در تور گلاب‌گیری قرار گرفت تا رفته‌رفته فرایند گلاب‌گیری تبدیل به یک جشنواره در این منطقه شود. جشنواره گلاب هر ساله از نیمه اردیبهشت تا نیمه خرداد در کاشان و شهرها و روستای اطراف برگزار می‌شود و مرکز آن معمولاً در باغ فین کاشان است.
در طی این مراسم میلیون‌ها گردشگر به دیدن فرایند گلاب‌گیری می‌روند و شاهد دسته‌های بزرگ گل جمع‌آوری‌شده از مزارع گلاب‌گیری در کارگاه‌های سنتی هستند. گلاب‌گیری کاشان در شهرهایی همچون قمصر، نیاسر، برزک و روستاهایی مانند سار، وادقان، ون، مرق، خاوه و مشهد اردهال برگزار می‌شود. آیین گلاب‌گیری کاشان به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و پیشنهاد ثبت آن در میراث معنوی و ناملموس یونسکو هم داده شده است.
تاریخچه گلاب‌گیری کاشان
گل محمدی یکی از گیاهان بومی ایران است که ردپای آن از هزاران سال پیش تا حدود ۳۵۰ سال قبل تنها در ایران دیده می‌شد. قدمت کاشت بذر گل محمدی در ایران به حدود ۷۰۰۰ سال می‌رسد و برای نخستین بار در دوره حکومت صفویان بذر این گل را از ایران به ترکیه و سپس سوریه و بلغارستان فرستادند. بررسی‌ها نشان می‌دهند که از حدود ۱۰۰۰ سال پیش گلاب‌گیری در ایران به روش سنتی تقطیر انجام می‌شد که به این روش «لتان» می‌گفتند. این واژه که همچنان در بسیاری از کارگاه‌های سنتی کاشان مورد استفاده قرار می‌گیرد روشی کارآمد جهت تهیه اسانس در جهان به شمار می‌رود که تا امروز نیز انجام آن ادامه یافته است. اسانس گل محمدی از طریق جاده ابریشم در قرن نهم میلادی به عنوان یکی از کالاهای مهم تجاری به چین و هند صادر می‌شد و امروزه نیز بخش قابل توجهی از آن به سایر نقاط جهان فرستاده می‌شود.
گلاب‌گیری و نحوه انجام آن در نظر بسیاری از افراد از کاشان و شهرهای اطراف آن ظهور کرده؛ هرچند باید دانست که تولید گلاب برای اولین بار در بخش میمند استان فارس انجام شد.
شهر کاشان و روستاهای اطراف آن به دلیل وجود اقلیم خشک و کویری یکی از بهترین مناطق برای رویش گل محمدی هستند و همین مسئله باعث شده تا از مهم‌ترین مراکز گلاب‌گیری در ایران باشند. در گذشته مردم این منطقه در مراسمی با نام «عید گلابی» بعد از جمع‌آوری گل‌ها، با جشن و پاکوبی، گل‌ها را به کمک شتر به سمت محل برگزاری مراسم می‌بردند. امروزه این مراسم بسیار کم‌رنگ شده اما همچنان با شادی و پایکوبی همراه است.
روند تولید گلاب
یکی از مهم‌ترین بخش‌های جشنواره گلاب روند تولید این ماده خوشبو و پرخاصیت است. پیش از هر چیز برای آغاز گلاب‌گیری باید به سراغ مزرعه‌های گل رفت و این گل‌های زیبا را چید. به طور معمول کشاورزان صاحب باغ و خانواده‌های آنها گلچینان باغ هستند و اگر نیاز به نیروی بیشتری باشد همسایگان نیز به کمک آنها می‌روند. زمان چیدن گل‌های محمدی پیش از طلوع آفتاب است تا گل‌ها در زیر آفتاب پژمرده نشوند و عطر و کیفیت گل حفظ گردد.
هر درختچه گل محمدی که از تیره رزها به شمار می‌رود حدود دو تا دو و نیم کیلوگرم گل می‌دهد. گل‌های چیده شده در کیسه‌های بزرگ حمل می‌شوند تا به کارگاه‌های گلاب‌گیری برسند.
در کارگاه‌های گلاب‌گیری دیگ‌های بزرگی با گنجایش ۱۵ تا ۳۶ کیلو گل و ۴۰ لیتر آب به انتظار گل‌ها نشسته‌اند. هر یک کیلو گل محمدی، یک لیتر گلاب سنگین می‌دهد که تلخ‌تر از گلاب سبک است؛ اما بوی کمتری دارد و از محبوبیت بیشتری برخوردار است.
برای گلاب‌گیری در ابتدا دیگ‌های مسی یا به قول محلی‌ها «تقار» بر روی شعله‌های اجاق گذاشته می‌شوند و گل و آب مورد نظر به آنها اضافه می‌گردد. سپس در این دیگ‌ها با پیچ‌ومهره بسته می‌شود تا بخار آنها خارج نشود. زمانی که آب داخل دیگ می‌جوشد بخار توسط لوله آلومینیومی از داخل دیگ به پارچ‌های عرق‌گیری که در آب چشمه قرار دارند منتقل می‌گردد. این بخار در پارچ‌های خنک به گلاب مایع تبدیل می‌شود. در گذشته از دیگ‌های سفالی، نی‌های چوبی و حرارت بوته و هیزم در این فرایند نام برده استفاده می‌کردند.
روند گلاب‌گیری از هر دیگ حدود ۴ ساعت زمان می‌برد و هر دیگ حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم گلاب می‌دهد. گلابی که در نهایت حاصل می‌شود طعم تلخی دارد، شفاف است و بوی ترشیدگی یا پختگی نمی‌دهد. برای رسیدن به این گلاب نیاز به گل فراوان و سرحال، آب کم و حرارت یکنواخت است.
در کنار گلاب معمولی گلاب دوآتشه کاشان اسم و رسمی مخصوص به خود دارد. این گلاب امروزه در کارگاه‌های بسیار محدودی تولید می‌شود و به همین دلیل کمی نایاب است. برای تولید گلاب دوآتشه پس از یک بار تقطیر، گلاب را آماده تقطیر مجدد می‌کنند. این بار اما به جای آب گل‌های تازه دیگری را داخل دیگ می‌ریزند تا با گلاب به دست آمده قبلی گلاب غلیظ‌تری تولید شود.
انواع گلاب‌گیری
گلاب‌گیری به دو شکل سنتی و صنعتی صورت می‌گیرد. فرایندی که در طی دو روش انجام می‌شود با یکدیگر مشابه است و تنها تفاوت این دو روش در استفاده از نوع ابزار و همین‌طور ابعاد آنها به شمار می‌رود. در گلاب‌گیری سنتی به شکل معمول همه مراحل به شکل دستی انجام می‌شود؛ اما در گلاب‌گیری صنعتی همه مراحل ماشینی هستند و همچنین ابزارها متفاوت و در ابعاد بزرگ‌تری به کار می‌روند. در گلاب‌گیری سنتی که بسیار مورد توجه گردشگران تور گلاب‌گیری است از ابزارهایی مانند دیگ مسی، پارچ، قرابه، نی و شیشه استفاده می‌شود.
انواع گلاب
گلاب در شکل‌های مختلفی به تولید می‌رسد که تفاوت نوع آنها به میزان گل و دفعات تقطیر مرتبط است. از جمله انواع گلاب موارد زیر هستند:
گلاب سنگین: گلاب سنگین با نام گلاب ممتاز نیز شناخته می‌شود. این گلاب نوعی گلاب درجه یک به شمار می‌رود که از تقطیر ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل محمدی به همراه ۸۰ لیتر آب به دست می‌آید.
گلاب سبک: میزان گل در این گلاب به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد. برای این گلاب از حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم گل محمدی و ۸۰ لیتر آب استفاده می‌شود. این گلاب به دلیل میزان گل کمتر سبک‌تر است و قیمت پایین‌ترین نسبت به گلاب ممتاز دارد.
گلاب دوآتشه: در تولید گلاب دوآتشه به جای آب از گلاب استفاده می‌شود و فرایند تقطیر دو بار انجام می‌گیرد. این گلاب طعم بسیار تلخی دارد و به همین دلیل چندان مناسب مصرف خانگی نیست.
گلاب سه آتشه: اگر گلاب سه بار تقطیر شود گلاب سه آتشه به دست می‌آید. برای به دست آوردن این گلاب، گلاب دوآتشه مرغوب را با گل‌های محمدی ترکیب و تقطیر می‌کنند. این گلاب بیشتر برای صادرات و مصارف خاصی همچون ماسک‌های صورت و مواردی از این دست استفاده دارد.
گلاب پس آب: این گلاب از تفاله‌های گل محمدی که از سری اول گلاب‌گیری باقیمانده تهیه می‌شود. گلاب پس آب کیفیت و عطر کمتری دارد و بسیار سبک است.
گلاب زیر عطری: اگر گلاب بخواهد به عنوان عطر استفاده شود در تهیه آن از آب کمتری استفاده می‌شود تا عطر بیشتری داشته باشد.
نحوه تشخیص بهترین نوع گلاب
بهترین نوع گلاب کاشان از گل‌های محمدی ارتفاعات کاشان به دست می‌آید. این گل‌ها نسبتاً دیرتر شکوفا می‌شوند و حاصل آنها گلاب غلیظ‌تری است. مراسم گلاب‌گیری گل‌های این منطقه به دلیل دیر شکوفا شدن گل‌ها چند روزی دیرتر از قمصر برگزار می‌شود. مرغوب‌ترین گلاب متعلق به روستاهای وادقان و ون است که در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان در مرز استان‌های قم، اصفهان و مرکزی قرار دارند.
جدای از اینکه شناخت بهترین مکان‌ها برای تولید گلاب می‌تواند به خرید بهتر این محصول کمک کند برای تشخیص کیفیت گلاب معیارهای دیگری نیز وجود دارد. بهترین نوع گلاب اسانس گلاب نامیده می‌شود که بی‌رنگ است و طعم تلخی دارد. توصیه می‌شود برای تشخیص کیفیت، گلاب چشیده شود. گلاب باکیفیت در هنگام مزه کردن طعم تلخی دارد؛ اما این تلخی به مدت طولانی در دهان باقی نمی‌ماند. در صورتی که تلخی گلاب در مدت زمان طولانی در دهان باقی بماند این نکته نشان می‌دهد که در گلاب اسانس غیرطبیعی و ناخالص وجود دارد.
سایر محصولات به دست آمده از مراسم گلاب‌گیری
یکی از محصولات بسیار مهم باقیمانده از فرایند گلاب‌گیری «عنبر گل سرخ» نام دارد. این ماده پس از اتمام گلاب‌گیری در دیگ مسی باقی می‌ماند و از آن برای درمان مشکلات استخوانی و گرفتگی‌های عضلانی استفاده می‌کنند.
از دیگر محصولات به دست آمده از گلاب‌گیری می‌توان به گلبرگ خشک، غنچه خشک، اسانس گل محمدی، مایع گلاب، روغن و شربت گل اشاره کرد که هر کدام کاربردها و خواص متفاوتی دارند.
گلاب چه مزایایی دارد؟
گلاب سرشار از خواص متعدد است و همین مسئله باعث شده یکی از عرقیات بسیار محبوب در ایران و جهان باشد. این ماده دارای خواص آنتی‌بیوتیک، ضدعفونی‌کننده، ضدالتهاب و ضد استرس است و برای بهبود مشکلات زیر از آن استفاده می‌کنند:
- درمان گلودرد
- بهبود بینایی و رفع خستگی چشم
- درمان مشکلات دستگاه گوارش
- کاهش فشارخون
- پیشگیری از ابتلا به آلزایمر
- ضد استرس
- درمان سردرد و میگرن
- رفع بی‌خوابی
- درمان آفت دهان
- درمان یبوست
زمان گلاب‌گیری در کاشان
گلاب‌گیری در کاشان یا روستاهای آن با توجه به آب‌وهوا و جغرافیای محل در بازه‌های زمانی متفاوتی انجام می‌شود.
در شهر کاشان به دلیل اینکه نسبت به قمصر و نیاسر آب‌وهوای گرم‌تری دارد گل‌ها از اوایل اردیبهشت ماه آماده چیدن و مراسم گلاب‌گیری هستند. همچنین روستاهای کاشان در مناطق مرکزی مانند روستاهای کامو و جوشقان قالی در اوایل اردیبهشت مراسم گلاب‌گیری خود را آغاز می‌کنند.
در قمصر و نیاسر از نیمه‌های اردیبهشت می‌توان به سراغ گلاب‌گیری رفت. همچنین مناطق حومه کاشان مانند روستای برزک به دلیل قرار گرفتن در ارتفاعات و داشتن آب‌وهوای سرد از نیمه اردیبهشت آماده مراسم گلاب‌گیری هستند.
کجا گلاب‌گیری دارد؟
با اینکه بسیاری از افراد گلاب و گلاب‌گیری را مربوط به کاشان می‌دانند؛ اما باید دانست که بسیاری از شهرهای دیگر در ایران به تولید گلاب می‌پردازند و می‌توان در آنها نیز به دیدن مراسم گلاب‌گیری نشست. در ادامه با شهرهای مهم کاشان و دیگر شهرهای ایران که به گلاب‌گیری شهرت دارند آشنا می‌شوید:
قمصر کاشان
یکی از مهم‌ترین شهرهایی که می‌توان با تور یک روزه گلاب‌گیری به آن سفر کرد و شاهد مراسم گلاب‌گیری بود قمصر کاشان است. این شهر را با نام «شهر گلاب» نیز می‌شناسند. در قمصر یک موزه گلاب هم وجود دارد که آن را نخستین و تنها موزه گلاب کشور می‌دانند.
نیاسر کاشان
نیاسر در جنوب غربی کاشان قرار گرفته و با شروع فصل گلاب‌گیری همچون قمصر پذیرای مسافران می‌شود. مراسم گلاب‌گیری در قمصر و نیاسر به طور معمول در یک بازه زمانی است.
جوشقان کاشان
یکی دیگر از مراکز معروف گلاب‌گیری در استان اصفهان شهر جوشقان نام دارد. بسیاری معتقدند گل‌ها و باغ‌های جوشقان از قمصر بیشتر است. در این شهر کارخانه‌های بسیاری برای تهیه گلاب وجود دارند و مراسم گلاب‌گیری نیز در آن برگزار می‌گردد.
برزک کاشان
برزک از توابع کاشان به شمار می‌رود و با تولید بیش از ۶۷ درصد گل و گلاب به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گلاب شناخته می‌شود. در این منطقه کوچک حدود ۲۸۰۰ تن گل تولید می‌شود و همین مسئله باعث شده بسیاری از خانواده‌ها در این شهر به تولید گل و گلاب بپردازند. در برزک در حال حاضر بیش از ۹۵ کارگاه سنتی با حدود ۶۷۰ دیگ گلاب‌گیری و ۴ واحد صنعتی فعال وجود دارد که میزان تولید گلاب آنها به حدود ۱۰ میلیون لیتر می‌رسد.
میمند استان فارس
استان فارس به دلیل آب‌وهوای خاص خود از قدیم به عنوان یکی از اصلی‌ترین نقاط گلاب‌گیری ایران به شمار می‌رفته است. در این شهر ۱۴۰ کارگاه گل و گلاب وجود دارد که ۴۰ درصد گلاب تولید شده آنها به کشورهای حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شود و ۶۰ درصد دیگر در داخل کشور به فروش می‌رسند.
داراب استان فارس
در داراب هر ساله جشنواره گل و گلاب برگزار می‌شود. این شهر به گفته مسئولین بزرگ‌ترین دشت گل دیم در جهان را دارد و گلاب ارگانیک از آن به دست می‌آید.
لاله‌زار استان کرمان
لاله‌زار استان کرمان با توجه به آمار دومین قطب تولید گلاب و گل محمدی در ایران است. سابقه تولید گلاب انبوه در این منطقه چندان زیاد نیست؛ اما پس از شناخت ظرفیت‌های منطقه حجم تولید آن افزایش یافته است. در این منطقه جشنواره‌های گلاب‌گیری نیز برگزار می‌شود که می‌توان به آنها مراجعه کرد.
گره‌بان استان کرمانشاه
گره‌بان روستایی در فاصله ۶۴ کیلومتری کرمانشاه به شمار می‌رود که گلاب معروفی دارد. گلاب این منطقه یکی از بهترین گلاب‌های ایران است و علاوه بر گلاب سایر عرقیات همچون عرق نعنا مرغوب از این منطقه به دست می‌آید.
گلاب‌گیری در تهران
شاید برایتان جالب باشد که بدانید در تهران نیز در زمان گلاب‌گیری شهرهای همچون کاشان، در مکان‌های مختلف مراسم گلاب‌گیری برگزار می‌شود.
تا امروز مراسم گلاب‌گیری در مکان‌هایی همچون کاخ سعدآباد، برج میلاد، سی تیر و فرهنگسرای اشراق برگزار شده و پارک پرواز از آخرین مکان‌هایی به شمار می‌رود که امکان حضور افراد را برای تماشای این مراسم امکان‌پذیر کرده است.
تور گلاب‌گیری با دالاهو
گلاب‌گیری به عنوان یکی از آیین‌های قدیمی در ایران شناخته می‌شود که با عطر و زیبایی گل‌های گل محمدی درآمیخته است. این مراسم امروزه به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل شده که افراد بسیاری را به سمت خود دعوت می‌کند تا شاهد جشن عطر و زیبایی گل‌ها باشند. جشن گلاب یکی از بهترین فرصت‌ها برای افراد است تا در قالب تور یک روزه به شهری همچون کاشان سفر کنند و در کنار دیدن جاذبه‌های معماری این شهر به دیدن یک مراسم آیینی در میان گل‌ها بنشینند.
اگر علاقه دارید تا در تور گلاب‌گیری شرکت کنید مشاوران آژانس گردشگری دالاهو می‌توانند اطلاعات لازم را در مورد این تور در اختیار شما قرار می‌دهند.
سؤالات متداول
جشنواره گلاب در چه تاریخی برگزار می‌شود؟
این جشنواره از اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد در کاشان برگزار می‌گردد.
برای دیدن مراسم گلاب‌گیری در نزدیکی تهران به کجا می‌توان رفت؟
شهر کاشان از مهم‌ترین شهرهایی است که در نزدیکی تهران مراسم گلاب‌گیری در آن برگزار می‌شود.
گلاب‌گیری به چند شکل انجام می‌شود؟
فرایند گلاب‌گیری به دو شکل سنتی و صنعتی قابل انجام است.
گلاب چه انواعی دارد؟
از جمله انواع گلاب می‌توان به گلاب سنگین، سبک، دوآتشه و سه آتشه اشاره کرد.
به جز کاشان در چه مناطقی می‌توان به دیدن مراسم گلاب‌گیری رفت؟
لاله‌زار استان کرمان، داراب و میمند استان فارس و گره‌بان استان کرمانشاه از جمله این مناطق هستند.
لینک کوتاه:
https://dlho.ir/n5866 کپی کردن
یاسمن شکرگزار