کشف تاریخ در میان گورها

خاص‌ترین قبرستان‌های تهران کجاست؟

گورستان‌های تاریخی تهران از مقاصد متفاوت و خاص تور تهران‌گردی به شمار می‌روند. این آرامستان‌ها هر کدام شخصیت‌هایی را در دل خود به خاک سپرده‌اند که روایتگر تاریخی مختص به خود هستند. تهران با توجه به مرکزیتی که همواره داشته خانه آرامستان‌های متعددی است که می‌توان در تور یک روزه به سراغشان رفت. از جمله آرامستان‌های تهران موارد زیر هستند:

تور یک روزه

آرامستان ارامنه دولاب

یکی از معروف‌ترین آرامستان‌های تهران که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قبرستان‌های غیرایرانی در کشور از آن یاد می‌شود آرامستان ارامنه دولاب نام دارد. این قبرستان با نام‌های دیگری همچون قبرستان اکبرآباد، گورستان لهستانی‌ها، قبرستان کاتولیک‌ها، قبرستان ارتودکس‌ها و قبرستان عاشوری‌ها نیز شناخته می‌شود. قبرستان دولاب گورهای مربوط به مسیحیان ارمنی را در خود جای داده و علاوه بر ارامنه افرادی با ملیت‌های دیگر نیز در آن به خاک سپرده شده‌اند.

آرامستان ارامنه که در سال ۱۳۱۵ تأسیس شد. امروزه این آرامستان تحت نظارت سفارت‌های ایتالیا، فرانسه، لهستان و همچنین نمایندگی کلیسای کاتولیک روم اداره می‌شود؛ اما سال‌های بسیاری است که تدفینی در آن صورت نمی‌گیرد. در این آرامستان ۴09 سرباز و ۵۲۸ غیرنظامی به خاک سپرده شده‌اند که برخی اشخاص مشهور و برخی ناشناس هستند. برای ورود به این قبرستان باید از درب چوبی آن وارد باغی چشم نواز شد که سنگ قبرهای متعدد با طراحی‌های خاص در آن به انتظار نشسته‌اند. سنگ قبرهای این گورستان منقوش به علامت صلیب هستند و بر روی آنها عکس‌های سیاه و سفید و تصویر «بانوی غمگین» یا «مریم محزون» دیده می‌شود.

قبرستان دولاب مساحتی بیش از ۷۵ هزار مترمربع دارد و شامل شش بخش مجزا است. بخش کاتولیک رومی، ارتدکس شرقی (روس‌ها، گرجی‌ها و یونانی‌ها)، کلیسای حواری ارمنی، کاتولیک ارمنی، آشوری‌ها و لهستانی‌ها شش بخش مجزای این آرامستان به شمار می‌روند.

پروسعت‌ترین بخش این گورستان به مزار ۲۶۰ لهستانی تبعید شده در جریان جنگ جهانی دوم تعلق دارد. ترسناک‌ترین بخش آرامستان مزار ۲۶ مهندس معدنچی ایتالیایی است که در فاصله سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۳ در ایران به کار مشغول بودند. زمانی که گردشگران به مدفن آنها وارد می‌شوند توسط مردگان ایستاده‌ای محاصره می‌شوند و این نحوه معماری گردشگران را شگفت‌زده می‌سازد.

از جمله افراد بسیار معروف دفن شده در این آرامستان «اوانس اوگانیانس» اولین کارگردان سینمای ایران، «وارطان سالاخانیان» از فعالان حزب توده، «کنت دو مونت فرت» اولین رئیس پلیس ایران و «ژوزف دزیره تولوزان» پزشک فرانسوی ناصرالدین‌شاه هستند.

برای بازدید از این آرامستان باید مجوز لازم را از اداره امور اقلیت‌های وزارت ارشاد اخذ کرد. تور قبرستان دولاب در برخی هفته‌ها توسط دالاهو اجرا می‌شود

آدرس قبرستان دولاب: اتوبان شهید محلاتی، حدفاصل خیابان شهید رضایی تاجری از غرب، خیابان مستفیذ از شمال، املاک مسکونی از شرق و گلخانه‌های خیابان پاسدار گمنام

آرامستان متفقین 

یکی دیگر از آرامستان‌های تهران که از جمله گورستان‌های تاریخی شهر به شمار می‌رود آرامستان متفقین در منطقه قلهک است. این آرامستان را با نام‌های دیگری همچون گورستان جنگی تهران، آرامستان انگلیسی‌ها و «گورستان دولت» می‌شناسند و زمانی که گردشگران به آن وارد می‌شوند فضایی متفاوت از تصویر مرسوم گورستان را در آن خواهند دید. این آرامستان در ضلع جنوبی باغ سفارت بریتانیا در محله قلهک و در یک زمین چمن‌کاری شده نزدیک به ۳۰۰۰ متر قرار دارد. این مکان به دلیل وجود درختان و گل‌های رنگارنگ فضای مناسبی را برای زندگی پرندگان ساخته و همین مسئله باعث شده این مکان با دیگر آرامستان‌ها متفاوت باشد.

داستان احداث این آرامستان به جنگ جهانی اول باز می‌گردد. در آن زمان کشور ایران از اهمیت استراتژیکی برخوردار بود و با وجود اعلام بی‌طرفی، متأسفانه در نهایت درگیر جنگ شد. در پی این اتفاق سربازان بسیاری به خاک ایران وارد شدند و بسیاری از سربازان خارجی و نیروهای متفقین در کشور ایران چشم از جهان فرو بستند و در منطقه قلهک و در این آرامستان به خاک سپرده شدند. آرامستان متفقین تنها گورستان بین‌المللی ایران به شمار می‌رود که کمیسیون جنگ‌های مشترک‌المنافع آن را در سال ۱۹۱۷ بنا کرده است.

یکی از نکات جالب در مورد این آرامستان بنای یادبود «کشته‌شدگان بی‌نام‌ونشان» با گنبد فیروزه‌ای شکل آن به شمار می‌رود که با الهام از معماری ایرانی ساخته شده است. در زیر این گنبد ۷ کتیبه به صورت موازی قرار گرفته‌اند که نام سربازان، مستشاران و مهاجرانی را که در ایران و در طی جنگ‌های جهانی کشته شدند در خود جای داده‌اند.

در این آرامستان بیش از ۵۰۰ سنگ قبر یک شکل وجود دارد که بر روی هر کدام نام و مشخصات و ملیت فرد ذکر شده و در مقابل هر قبر یک شاخه گل کاشته شده است. در آرامستان متفقین هر سال در روز ۶ ژوئن مراسم یادبودی با حضور سفرای کشورهای مربوطه برگزار می‌شود.

امکان بازدید عمومی از این گورستان وجود ندارد و با شرکت در تور تهران‌گردی می‌توان به دیدنش رفت.

آدرس: خیابان شریعتی، حدفاصل خیابان دولت و پل صدر، محله قلهک، جنوب باغ قلهک

بهشتیه، آرامستان یهودی‌ها

تهران شهری است که در آن از اقوام،‌ ادیان و باورهای گوناگون در کنار هم زندگی می‌کنند. پس اگر گورستان مخصوص دین‌های مختلف را داریم، عجیب نیست که بدانید در جنوب شرق تهران و جاده خاوران،‌ آرامستانی برای پیروان دین حضرت موسی نیز تعبیه شده است. نام این منطقه بهشتیه است و حدود سال 1315، افتتاح شده. تاریخ می‌گوید که یک معمار اهل روسیه اینجا را طراحی کرده و میراثی را از هنر خود برجای گذاشته است.

در میان این آرامستان کنیسه‌ای نیز وجود دارد که قرار است تبدیل به موزه شود. در آرامستان بهشتیه، آرامگاه افراد سرشناسی ازجمله دکتر روح‌الله سپیر (پزشک خیرخواه و به‌نام یهودی که بر اثر تیفوس جان خود را از دست داد)، ژانت کهن صدق (قهرمان و دارنده رکوردهای مهم در ورزش دو بانوان)، سلیمان حیم (پدر فرهنگ نویسی دو زبانه ایران) و... وجود دارد.

آرامستان ظهیرالدوله

آرامستان ظهیرالدوله به واسطه شاعران و ادبایی که در دل خود جای داده بسیار معروف است. این آرامستان در منطقه دربند قرار دارد و فضای باغ مانند آن گردشگران بسیاری را مجذوب خود می‌سازد.

نام آرامگاه ظهیرالدوله از شخصی به اسم «میرزاعلی خان دولوی قاجار» گرفته شده که به ظهیرالدوله ملقب بوده است. این شخص فرزند وزیر دربار ناصرالدین‌شاه بود و در ۱۶ سالگی دختر او را به عقد خود درآورد. او خانه خود در ظهیرالدوله را در وقف انجمن اخوت متشکل از ۱۱۰ نفر از بزرگان کرد و مسئولیت اداره آن را به انجمن افق اخوت سپرد. علی خان ظهیرالدوله در سال ۱۳۰۳ درگذشت و پیکرش در زیر همان درختی در ظهیرالدوله دفن شد که در طی ایام حیات خود در زیر سایه آن می‌نشست.

در این آرامستان تا سال ۱۳۴۰ اجازه دفن افراد داده می‌شد؛ اما در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ دفن افراد با اجازه‌نامه خاص و به شکل محدود ادامه یافت به شکلی که آخرین تدفین در این آرامگاه در سال ۱۳۵۹ صورت گرفت.

از اولین هنرمندان معروفی که در این آرامستان به خاک سپرده شدند ایرج میرزا در سال ۱۳۰۴ و درویش خان در سال ۱۳۰۵ بودند. ملک‌الشعرا بهار، دکتر محمدحسین لقمان (اولین رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران)، رهی معیری، حسین یاحقی، رضا محجوبی، داریوش رفیعی، بانو قمرالملوک وزیری، روح‌الله خالقی و فروغ فرخزاد از جمله مهم‌ترین مشاهیری هستند که در این آرامستان به خاک سپرده شدند.

سنگ قبرهای بسیار خوش‌تراش و متفاوت از هم این آرامستان که برخی از آنها به شکل برجسته با نقوشی خاص طراحی شده‌اند از جمله ویژگی‌های مهم این آرامستان به شمار می‌روند. این قبرها با شخصیت متوفی در هماهنگی هستند و حرفه شخص را در زمان حیات روایت می‌کنند.

خاص بودن این گورستان باعث شده تا آن را به گورستان «پرلاشز» فرانسه بسیار شبیه بدانند. این آرامستان در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

برای بازدید از آرامستان ظهیرالدوله در روزهای پنجشنبه و در ساعات مشخصی باید مراجعه کرد. باید توجه داشت که زمان بازدید خانم‌ها و آقایان از این آرامستان متفاوت است و خانم و آقا نمی‌توانند همزمان وارد قبرستان شوند.

آدرس: تهران، دربند، خیابان دکتر شریعتی، خیابان دربند

آرامستان ابن بابویه

یکی از آرامستان‌های بسیار معروف تهران قبرستان ابن بابویه است. این آرامستان با قدمت ۲۰۰ساله خود در دشت وسیع ری قرار دارد و وسعت آن به ۱۰ هکتار می‌رسد. آرامستان ابن بابویه از لحاظ وسعت دومین قبرستان بزرگ تهران به شمار می‌رود که بسیاری از چهره‌های نامدار ایرانی همچون «جهان‌پهلوان تختی» را در خاک خود جای داده است.

نام این قبرستان از نام محمد بن بابُویه، معروف به «شیخ صدوق» گرفته شده که یکی از فقها و دانشمندان شیعه به شمار می‌رفت و در همین آرامستان به خاک سپرده شد.

برخی کارشناسان معتقدند بنای نخستین قبرستان ابن بابویه به دوران سامانی برمی‌گردد که بعدها در اثر سیل تخریب شد. در طول سالیان افراد بسیاری در این آرامستان به خاک سپرده شدند و حتی محمدرضا شاه پهلوی و محمد مصدق وصیت کرده بودند که در این آرامستان دفن شوند.

از سال ۱۳۷۳ جهت حفاظت و نگهداری از این قبرستان وزارت کشور دستور منع دفن مردگان را در این منطقه صادر کرد و طرح‌هایی جهت عمران آن پیشنهاد داد. متأسفانه برای اجرای طرح احداث «باغ مشاهیر»، در حدود ۴۰۰ مقبره خصوصی و خانوادگی با معماری زیبا که هنر ایران را با قدمت طولانی به تصویر کشیده بودند، به شکل کامل تخریب شدند.

این آرامستان به دلیل وجود آرامگاه‌های بزرگ خصوصی و خانوادگی با عکس‌ها و تزیینات آینه و شمعدان و اشیای دیگر به موزه‌ای دیدنی از تاریخ معاصر ایران می‌مانست که امروزه متأسفانه سه مقبره از آنها باقی مانده که وضعیت چندان مناسبی ندارند.

قبرستان ابن بابویه در سال ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. از جمله افراد بزرگی که در این آرامستان به خاک سپرده شدند می‌توان به علی‌اکبر دهخدا، حسین بهزاد، غلامرضا تختی، محمدعلی فروغی، سرهنگ محمود ایروانی اعظم و پهلوان سید حسن شجاعت اشاره کرد.

جهت بازدید از این آرامستان می‌توان بین ساعت ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر به آن مراجعه کرد. توصیه می‌شود با تورهای تهران‌گردی به سراغ این آرامستان رفت؛ زیرا که شنیدن داستان افراد مدفون در این آرامستان می‌تواند بسیار برایتان جالب باشد.

آدرس ابن بابویه: تهران، ابن بابویه، خیابان ابن بابویه

آرامستان قصر فیروزه زرتشتیان

آرامستان قصر فیروزه در شرق تهران و در همسایگی استادیوم تختی قرار گرفته است. در این آرامستان هم‌وطنان زرتشتی دفن شده‌اند و به دلیل خاص بودن سنگ مزارهایش یکی از مکان‌های دیدنی در تهران محسوب می‌شود.

نحوه تدفین مردگان در دین زرتشت در گذشته بسیار متفاوت بوده؛ اما از اوایل قرن حاضر زرتشتیان نیز مردگان خود را در خاک دفن می‌کنند و همین مسئله باعث شده این آرامستان وسعت پیدا کند.

احداث این آرامستان به سال‌های بسیار دور و به زمانی برمی‌گردد که «ارباب کیخسرو شاهرخ» زمین این آرامستان را در اختیار انجمن زرتشتیان قرار داد. اولین فرد متوفی که در این آرامستان به خاک سپرده شد شخصی به نام «رودابه» فرزند فریدون بود که در مهرماه ۱۳۱۴ در قصر فیروزه دفن گشت.

یکی از ویژگی‌های این آرامستان بخش‌های مختلف آن است که بر حسب دوره‌های زمانی مختلف بخش‌بندی شده و تنوع سنگ قبرها باعث دیدنی‌تر شدن این بخش‌ها شده‌اند. سنگ قبرهایی که جدیداً در این آرامستان قرار گرفته‌اند همگی به یک شکل هستند و نظم خاصی دارند. جدای از سنگ قبرهای قدیمی که با ظاهر خاص خود باعث جذابیت این آرامستان شده‌اند درختان سرو و صنوبر و عبور جوی آب نیز فضای خاصی به این آرامستان داده‌اند.

افراد معروفی در این آرامستان به خاک سپرده شده‌اند که از آن جمله می‌توان به گشتاسب فیروزگر (واقف بیمارستان فیروزگر)، ارباب کیخسرو شاهرخ (نماینده زرتشتیان در مجلس)، اسفندیار یگانگی و رستم شهرزادی اشاره کرد. همچنین تعدادی از شهدای زرتشتی دفاع مقدس نیز در این آرامستان به خاک سپرده شده‌اند.

باید توجه داشت نمی‌توان به شکل انفرادی به این آرامستان مراجعه کرد و باید حتماً در تورهای مجوزدار شرکت نمود.

آدرس آرامستان قصر فیروزه: تهران، ستاد مشترک، بلوار هجرت، خیابان تجاره

آرامستان بوراستان

آرامستان بوراستان با نام «گورستان ارامنه تهران» نیز شناخته می‌شود و یکی از گورستان‌های مرتبط با کلیسای حواری ارمنی در شهر تهران به شمار می‌رود. این آرامستان در جاده خاوران و درست بعد از کارخانه سیمان قرار دارد و وسعت آن در حدود ۲۲ هکتار است. زمان شکل‌گیری این آرامستان به سال ۱۳۵۳ باز می‌گردد و چهارمین آرامستان تهران محسوب می‌شود که از اوایل دهه ۵۰ تا امروز محل دفن شهروندان ارمنی بوده است.

در داخل این آرامستان یک کلیسا به نام «استپانوس مقدس» قرار گرفته که بنای آن آجری است و دیوارهای بلندی دارد. فضای این کلیسا چندان بزرگ نیست و تنها برای انجام مراسم مذهبی قبل از تدفین از آن استفاده می‌کنند.

در داخل این آرامستان می‌توان سنگ مزارهای متعددی را دید که نقش و نگار روی آنها نشان از علاقه یا شغل متوفی می‌دهند. از دیگر ویژگی‌های شاخص این آرامستان به خاک سپرده شدن ۷۶ شهید ارمنی در آن است که در دوران دفاع مقدس به شهادت رسیدند.

از جمله افراد شناخته شده‌ای که در این آرامستان به خاک سپرده شده‌اند می‌توان به ساموئل خاچیکیان کارگردان، وارطان هوانسیان معمار، آرمان هوسپیان و «ایرن زازیانس» هنرپیشه و «ژانت لازاریان» نویسنده و پژوهشگر اشاره کرد.

بهتر است برای مراجعه و بازدید از این مکان با تورهای گردشگری مشورت کرد.

آدرس: شهرستان ری، خاورشهر، کنارگذر جاده چهل و چهار

آرامستان استودان گبرها

واژه استودان به معنای «استخوان‌دان» و واژه گبر به معنی زرتشتی است و ترکیب این دو واژه معنای استخوان‌دان زرتشتیان را می‌دهد. استودان گبرها یا استخوان‌دان گبرها محلی بوده که در آن زرتشتیان اجساد مردگان خویش را طعمه حیوانات می‌ساختند. در زمان ساسانیان زرتشتیان پیرو دین مقدس زرتشت معتقد بودند عناصر چهارگانه (آب، باد، آتش و خاک) مقدس هستند و آلوده کردن آنها ناروا است. این اعتقاد باعث می‌شد تا سوزاندن جسد، به خاک‌سپاری آن و یا انداختنش در آب حرام باشد. این مسئله باعث می‌شد تا آنها اجساد مردگان خود را در قلعه‌ای به نام استودان در بالای کوه قرار دهند تا حیوانات درنده و پرندگان آنها را به عنوان خوراک مصرف کنند. سپس آنها استخوان‌های باقیمانده را در حفره‌های کنده شده در میانه استودان قرار می‌دادند و روی آن را با گچ یا آهک می‌پوشاندند.

استودان‌ها به شکل استوانه‌ای و بدون سقف با ارتفاع ۶ متر از سنگ و ساروج ساخته می‌شدند و معماری آنها به ۳۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد. استفاده از استودان گبرها در زمان پهلوی اول به دلیل بیماری‌زا بودن اجساد مردگان ممنوع شد و در سال ۱۳۸۷ اقداماتی برای مرمت آن انجام گشت.

این مکان که با نام «شهر خاموشان» نیز شناخته می‌شود در مالکیت کارخانه سیمان قرار دارد و برای بازدید از آن نیاز به مجوز میراث‌فرهنگی است.

تور یک روزه با دالاهو

آرامستان‌ها گاهی فراتر از هویت و کارکرد خود هستند و به جای اینکه تنها مکانی برای دفن مردگان باشند مکانی برای آشنایی با تاریخ می‌شوند. در برخی از آرامستان‌های تهران سنگ مزارها و اشخاصی که در این آرامستان‌ها خفته‌اند باعث می‌شوند که این مکان‌ها همچون یک جاذبه گردشگری باشند و افراد را به دیدن جاذبه‌هایی کمی غریب‌تر ببرند.

اگر علاقه دارید تا گردشگری را به شکل متفاوت‌تری تجربه کنید بازدید از آرامستان‌ها می‌تواند یکی از بهترین فرصت‌هایی باشد که در اختیار دارید. برای اطلاع از تور یک روزه آرامستان‌های تهران مشاوران آژانس گردشگری دالاهو می‌توانند اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهند.

سؤالات متداول

آرامستان مشاهیر ادب و فرهنگ تهران کجاست؟

آرامستان ظهیرالدوله.

آرامستان‌ قدیمی زرتشتیان تهران کجاست؟

آرامستان ارامنه دولاب، آرامستان بور استان و استودان گبرها.

تنها گورستان بین‌المللی ایران چه نام دارد؟

آرامستان متفقین.

در کدام یک از آرامستان‌های تهران سربازان غیرایرانی جنگ جهانی اول و دوم به خاک سپرده شده‌اند؟

آرامستان متفقین.

در آرامستان ابن بابویه چع کسانی به خاک سپرده شده‌اند؟

غلامرضا تختی، مؤذن‌زاده اردبیلی و علی‌اکبر دهخدا از جمله معروف‌ترین افراد به خاک سپرده شده در این آرامستان هستند.