قنات قصبه گناباد و اسرار آن

قنات چیست؟

حفر «قنات» یا «کاریز» یکی از روش‌های مرسوم در ایران کهن برای استفاده از آب‌های زیرزمینی بوده است. در بخش‌های مختلف ایران قنات‌های مختلفی جهت دسترسی به آب وجود دارد؛ اما برخی از این قنات‌ها با معماری خاص خود از اهمیت بیشتری برخوردارند. یکی از قنات‌های بسیار مهم و خاص، قنات «قصبه گناباد» نام دارد که از جهات بسیاری مورد توجه بسیاری از باستان‌شناسان و مسافران قرار گرفته است. در ادامه از این قنات خاص و ویژگی‌هایش که باعث می‌شود مسافران تور داخلی به دیدن آن بروند بیشتر خواهیم گفت.

قنات قصبه گناباد کجاست؟

قنات قصبه گناباد در حاشیه جنوبی شهر گناباد و کیلومتر ۳ مسیر گناباد - کاخک قرار گرفته است. معماری خاص و فرازمینی این قنات باعث شده تا بسیاری از تورهای داخلی امروزه مسافران را برای دیدن این قنات خاص به استان خراسان رضوی و شهرستان گناباد ببرند.
قنات قصبه یکی از جاهای دیدنی گناباد است و از جمله حیرت‌انگیزترین پدیده‌های ساخت بشر نیز به شمار می‌رود. این قنات به عنوان «شاهکار آبی» در دنیا شناخته شده و رکورددار قدیمی‌ترین و عمیق‌ترین کاریز جهان است. قدمت این قنات به ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال پیش می‌رسد و در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه قنات قصبه گناباد

آشنایی با تاریخچه این قنات برای مسافران تور داخلی که به دیدن آن می‌روند می‌تواند بسیار جذاب باشد. قنات قصبه جزو بیش از ۴۰۰ قناتی است که در شهرستان گناباد ساخته شده‌اند. پس از این قنات، قنات‌های دیگری به نام‌های «علی‌آباد»، «رهن»، «زیبد»، «بیدخت» و... از دیگر قنات‌های مهم این شهرستان به شمار می‌روند. به کمک این قنات‌ها بوده که مردم گناباد توانسته‌اند شغل کشاورزی را برای سالیان سال ادامه دهند. مستندات تاریخی نشان می‌دهند که نام این قنات در ابتدا «کیخسرو» بوده که با گذر زمان چندین بار تغییر پیدا کرده و در نهایت قصبه نامیده شده است.

میزان آبدهی این قنات ۱۳۰ لیتر در ثانیه است که از دو رشته اصلی و ۶ شاخه فرعی نشئت می‌گیرد. چاه مادر در این کاریز عمقی در حدود ۳۰۰ متر دارد و طول آن بیشتر از ۳۳ متر است. بسیاری از منابع تاریخی احداث این قنات را با جنگ بزرگ کیخسرو مرتبط می‌دانند.
با توجه به سفال‌های پیدا شده در اطراف دهانه چاه‌های قنات به نظر می‌رسد که مسیر اولیه و اصلی قنات در زمان هخامنشیان حفر شده و با گذر زمان رشته‌های دیگر قنات به وجود آمده‌اند.

معماری قنات قصبه

معماری و بخش‌های مختلف کاریز قصبه از دیگر مواردی است که در هنگام تماشای این قنات در تور داخلی باید به آن توجه داشت. از بخش‌های مهم این قنات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:پ

مظهر قنات قصبه

مظهر به دهانه قنات و به بخشی گفته می‌شود که آب از آن خارج می‌گردد. مظهر یا دهانه این قنات در طی سال‌ها با توجه به میزان آب چندین بار تغییر یافته است. امروزه مظهر این قنات در جنوب شرق گناباد و در ارتفاع تقریبی ۱۱۰۰ متری قرار دارد.

ورودی اصلی قنات قصبه

ورودی قنات قصبه با بتن بازسازی شده و از آنجا تا قنات ۷۲۰ متر فاصله وجود دارد. ارتفاع ورودی اصلی این قنات ۱۷۰ و عرض آن ۸۰ سانتی‌متر است. این ورودی را «غال شغال» نیز می‌نامند؛ زیرا غال و روباه‌ها از این ورودی به قنات وارد می‌شدند.

ورودی دوم

این ورودی از زمان ساخت تا امروز دست‌نخورده و به دلیل خشک بودن مسیر آن، بهترین گزینه برای ورود محسوب می‌شود. ورودی دوم یک درب فلزی میله‌ای و پله‌هایی کوتاه دارد که با شیب زیاد مسافران تور داخلی را به سمت زیرزمین و قنات هدایت می‌کند.

ورودی سوم

این ورودی در حد فاصل بین ورودی شماره دو یعنی مسیر خشک و مسیر سیمانی قرار دارد. محل قرارگیری این ورودی در بخشی است که آب کاریز در عمق ۳۰۰ متری زمین از مسیری طولانی می‌گذرد و با تغییر مسیر وارد تونل مصنوعی شده و در نهایت به تونل خشک می‌رسد.

افسانه‌ها در مورد قنات قصبه گناباد

افسانه‌ها در مورد این کاریز بسیارند و در مورد منشأ ایجاد این قنات داستان‌های مختلفی روایت می‌شود. به دلیل اینکه این کاریز ساختار پیچیده و عجیبی دارد افراد کهن‌سال این منطقه با توجه به داستان‌هایی که از پیشینیان آنها نقل شده، معتقدند که این قنات نمی‌تواند ساخته دست انسان‌ها باشد و آن را دیوها یا روح‌های سرگردان ساخته‌اند.
برخی دیگر بر این باورند که شهر گناباد در ابتدا «جن آباد» نام داشته و به مرور به گناباد تغییر نام داده است. از طرفی به دلیل اینکه کف قنات رد پاهایی دیده می‌شود که فاصله بین آنها بسیار زیاد است، بسیاری معتقدند که حفاران این قنات حداقل ۲۰ سانتی‌متر بلندتر از انسان‌های امروزی بوده‌اند.
از دیگر داستان‌های بسیار جالب در مورد این قنات برای مسافران داخلی می‌توان به داستان «طاهر باشناس» و «دیوهای قنات کن» اشاره کرد. مقنی‌های کهن‌سال قصبه روایت می‌کنند که در زمان‌های گذشته فردی به نام طاهر بوده که با دیوها ارتباط داشته و به آنها دستور می‌داده که با کندن چاهی عمیق به آب برسند. بسیاری از مردم گناباد معتقدند که شهر این دیوها در میان پیچ‌وخم‌های قنات واقع شده و اگر کسی بتواند به این شهر راه پیدا کند ثروت فراوانی را به دست می‌آورد.

از جمله دلایلی که باعث شده این روایت‌ها و افسانه‌ها در مورد قنات قصبه به وجود آید ارتفاع قنات است که بلندتر از انسان‌ها می‌باشد. از طرفی به دلیل اینکه داخل دالان‌های قنات هیچ اکسیژن و نوری وجود نداشته کار حفاری قنات برای انسان‌ها غیرممکن بوده و به همین دلیل حضور نیروهای ماورایی در ساخت قنات در نظر گرفته شده است.

زمان بازدید از قنات قصبه گناباد

برای دیدن این قنات در بهترین آب‌وهوا، گردشگران تور داخلی باید در فصل بهار به گناباد سفر کنند. هوای تابستان و زمستان در این ناحیه چندان مطلوب مسافران تور داخلی نیست و به همین دلیل فصل بهار و اوایل فصل پاییز زمان مناسبی برای دیدن این قنات شگفت‌انگیز به شمار می‌رود.

نکات مهم که پیش از بازدید از قنات باید دانست

پیش از شرکت در تور داخلی بازدید از قنات قصبه، نکات زیر را حتماً در نظر داشته باشید:
• بهترین زمان بازدید از کاریز قصبه قبل از غروب آفتاب است.
• ساعت بازدید این قنات ۹ صبح تا ۶ بعدازظهر است بااین‌حال بهتر است پیش از رفتن ساعت دقیق بازدید از قنات بررسی شود.
• بازدید از این قنات به افراد مسن، کودکان، افرادی که دچار مشکلات پادرد یا سختی در پیاده‌روی هستند، توصیه نمی‌شود.
• جهت بازدید از این کاریز به مسافران تور داخلی توصیه می‌شود حتماً ضدآفتاب، کلاه آفتابی، آب‌معدنی، عینک‌آفتابی و چراغ‌قوه به همراه داشته باشند.
• رعایت سکوت در هنگام بازدید از این مکان بسیار اهمیت دارد؛ زیرا صداهای بلند ممکن است باعث ریزش سنگ در کاریز شود.
• به مسافران داخلی که دچار «کلاستروفوبیا» (تنگناهراسی) هستند، توصیه می‌شود وارد قنات نشوند.
• داخل قنات خفاش‌های زندگی می‌کنند که ممکن است باعث غافل‌گیری مسافران تور داخلی شوند.
• بدون راهنما و به‌تنهایی مسافران نباید وارد قنات شوند.

سخن آخر

یکی از جاذبه‌های شهرستان گناباد قنات قصبه نام دارد که به دلیل معماری خاص خود امروزه مورد استقبال مسافران تور داخلی قرار گرفته است. این قنات به دلیل معماری خاص و فرازمینی خود در یونسکو به ثبت رسیده و تنها اثر تاریخی در خراسان بزرگ به شمار می‌رود که در این سازمان ثبت شده است.
اگر علاقه‌مند به دیدن این شاهکار و نوع ساخت‌وسازش هستید، می‌توانید با شرکت در تور داخلی از این قنات شگفت‌انگیز و آثار تاریخی اطراف آن دیدن کنید.