کاخ گلستان، تنها اثر ثبت یونسکو پایتخت

اگرچه تاریخچه کاخ گلستان به زمان شاه‌عباس صفوی (988 ه.ق) برمی‌گردد و بخشی از سفرنامه پیترو دلا واله (در سال 1028 ه.ق که شهر تهران را با چنارستانی که قصر سلطنتی را احاطه کرده بوده، توصیف نموده است / سر آغازی بر ارگ سلطنتی) خود مؤید این نکته است و در سلسله‌های بعد کم یا بیش نیز موردتوجه واقع‌شده تا اینکه در عهد کریم‌خان زند مابین سال‌های 1173 تا 1180 ه.ق نیز این مجموعه با ساخت دیوان‌خانه‌ای دچار تغییرات اساسی گردیده، ولی اهمیت واقعی ارگ را می‌توان به دوران آقا محمدخان قاجار نسبت داد.

گر چه در دوران سه پادشاه آخر سلسله قاجاریه (مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار) تا انقراض این سلسله (ربیع‌الثانی 1344 ه.ق / 9 آبان ماه 1304 ه.ش) ارگ سلطنتی ازلحاظ معماری تغییرات خاصی را به خود ندید ولی تاریخ آن با وقایع سیاسی فوق‌العاده مؤثری مانند انقلاب مشروطه و تبعات ناشی از آن توأم و عجین گردید که بخشی جدائی‌ناپذیر از حافظه تاریخی ملت ایران را تشکیل می‌دهد.

ارگ سلطنتی در سال‌های بعد از انقراض سلسله قاجار و به روی کار آمدن سلسله پهلوی شاهد تاج‌گذاری پهلوی اول (4 اردیبهشت 1305 ه.ش) و پهلوی دوم (4 آبان 1346  ه.ش) و همچنین بعضی از تغییرات و تصرفات در بافت خود بوده است که ما آن‌ها را ناروا و نابجا می‌دانیم.

با این اوصاف، کاخ گلستان با قدمتی که ازلحاظ حافظه تاریخی به 442 سال می‌رسد یکی از منحصربه‌فردترین مجموعه‌های تاریخی ایران است، این مجموعه با این قدمت نه‌تنها بیانگر بخش مهمی از تاریخ هنر این مرزوبوم است بلکه به‌واسطه رخدادهای فوق‌العاده مؤثر اتفاق افتاده در آن یا به‌نوعی مرتبط با آن، به مجموعه‌ای بی‌بدیل و سندی زنده از مهم‌ترین بخش تاریخ ایران تبدیل گشته است.

هرچند که کاخ گلستان در حال حاضر با وسعتی برابر با 5/4 هکتار (یک‌دهم وسعت اولیه) در بخشی از شهر تهران به صورتی عضوی غریب از اندام شهری ازهم‌گسیخته واقع‌شده است و اطراف آن مملو از ساخت‌وسازهای جدید و بی‌هویت با عملکردهای ناهمگن با اوست ولیکن باید به رهاسازی این مجموعه ارزشمند از معضلات منطقه‌ای که در آن واقع است اقدام کرد و مجموعه کاخ گلستان را به تفکری که در پی ایجاد منطقه و بافت تاریخی که مشتمل بر موزه ملی، میدان مشق و... است پیوند داد.

در اوایل سلطنت ناصرالدین‌شاه که در عمارت ارگ سلطنتی تغییرات عمده و مهمی داده می‌شد بنا بنوشته هدایت در روضه الصفای ناصری تغییرات مهمی در اندرون توسط حاج علیخان حاجب الدوله و به سال 1271 ه.ق ایجاد گردید. 
پس‌ازآنکه زن‌های حرم‌سرای ناصرالدین‌شاه رو به ازدیاد نهاد و رفته‌رفته جا بر آنان تنگ شد مجبور گردیدند اندرون را دوباره وسعت داده بزرگ‌تر سازند و به همین منظور در سال 1299 ه.ق و با مباشرت بنائی آقا ابراهیم‌خان امین السلطان تمام بناهایی را که توسط حاجب الدوله ساخته‌شده بود را خراب نموده و بر وسعت اندرون اضافه نمودند.

 پس‌ازآن که ساختمان‌های اندرون در دورادور باغچه و حیاط آن به پایان رسید در سال 1303 ه.ق ناصرالدین‌شاه مصمم گردید که برای خوابگاه خود نیز کاخی به سبک جدید در وسط باغچه بسازد. مباشرت ساختن این کاخ نیز به محمدابراهیم خان امین السلطان واگذار گردید. ساخت بنای کاخ مدت یک سال تمام طول کشید و در روز یکشنبه 9 رجب 1304. ه.ق افتتاح گردید.
این کاخ برخلاف عمارت دیگر ساختمانی بود کاملاً به سبک اروپائی که از روی کاخ دولمه باغچه سلطان  عثمانی ساخته‌شده و تزئین یافته بود. کل بناهای عمارت اندرون در زمان پهلوی تخریب و به ساختمان‌های وزارت دارائی اختصاص یافت.

منبع: سایت کاخ گلستان