مضیف و مراسم کهن قهوه‌خوری
در گذشته مضیف مهمانخانهای مرسوم در میان مردمان عرب جنوب ایران بوده است. مهمانخانهای از جنس نی که به احترام، آداب و رسوم خاصی معروف است. امروزه تنها دو مضیف همچون گذشته در جنوب ایران با همان آداب پذیرای گرم میهمانان از راه رسیده هستند.
مضیف‌ها و آداب و رسوم‌شان از جاذبه‌های دیدنی مردمان عرب جنوب ایران است. نمادی از مهمان‌نوازی گرم مردم خوزستان، جایی که در آن می‌توانید دور از شلوغی یک زندگی شهری تماشاگر زندگی گرم و ساده عرب‌های جنوب باشید و در مراسم کهن قهوه‌خوری‌شان از طعم خاص قهوه لذت ببرید. این مهمان‌خانه‌ها در میان مردمان عرب ایران از احترام خاصی برخوردار هستند. به همین دلیل این میزبانان به رعایت آداب و رسوم از جمله مراسم منحصر به فرد قهوه‌خوری بسیار اهمیت می‌دهند.
قدمت مضیف‌های عربی به زمان سومریان می‌رسد. در قدیم، هر منطقه‌ای دارای یک مضیف بود که با آمدن میهمان، از او به گرمی استقبال می‌شد. اما با گذر زمان تعداد این مضیف‌ها کمتر و کمتر شد. به گونهای که اکنون تنها دو عدد مضیف در جنوب کشور باقی مانده است. یکی از آنها در شادگان توسط شهرداری در یکی از پارک‌های شهر بنا شده ولی به دلیل کم اهمیتی، نمای منحصر به فرد خود را از دست داده و مضیف دیگری در روستای بردیه ساخته شده است.
مضیف‌ها، محلی عمومی برای میزبانی از میهمان از راه رسیده بودند که توسط یک فرد ریش سفید یا شیخ اداره و هزینه‌های مهمان‌نوازی از افراد توسط همکاری مردم از کشاورزی تامین می‌شد. به لحاظ معماری، آنها مهمان‌خانه‌هایی حلالی شکل و بدون درب هستند که تماما از نی ساخته می‌شوند و کف آنها پوشیده از فرش‌های عربی است. ستون‌های مضیف بایستی سرد باشند تا باعث استحکام و روشنایی بیشتر فضای مهمان‌خانه شوند. از زمان بعد از اسلام، ورودی مضیف‌ها به سمت قبله ساخته می‌شود. در وسط فضای مضیف یک اجاق با نام «موگد» برای مراسم قهوه‌خوری وجود دارد. از قدیم، معمولا شب‌ها در کنار ورودی مضیف یک آتش روشن می‌کردند، به گونهای که در تمام روز دود کند تا میهمان از دور متوجه وجود مضیف شود.
مراسم کهن قهوه‌خوری
مراسم قهوه‌خوری از گذشته مورد احترام اعراب بوده و به آیین و رسومات خاصی معروف است. قهوه اولین چیزی است که عرب‌ها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمان پذیرایی می‌کنند. وسایل آماده‌سازی قهوه متعدد هستند که به جمع آنها «المعامیل» می‌گویند.
المحماس
محماس ظرفی استوانه‌ای شکل است که داخل آن دارای گودی است. المحماس برای برشته کردن و تغییر شکل دانه‌های قهوه «بن» از استفاده می‌شود.
هاون
هاون یا نام «المجر» نوعی ابزار استوانه‌ای با گودی عمیقی است. معمولا هاون از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته‌ای به نام «قضیب» است که برای آسیاب نمودن دانه‌های برشته شده قهوه استفاده می‌شود. صداهای که از هاون و آسیاب کردن قهوه به گوش می‌رسد برای مردمان عرب منظورهای خاص را می‌رساند.
گمگم و دله
برای آماده کردن قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می‌شود. به ظرف بزرگتری که برای آماده‌سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می‌شود «الگمگم» گفته می‌شود و به ظرف کوچکتری که جهت راکد نمودن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و پذیرایی از میهمان استفاده می‌شود «دله» می‌گویند.
فنجان
نوعی استکان بدون دستگیره و دارای شکل هندسی خاصی است که جهت تعارف نمودن قهوه به میهمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آداب قهوه خوری
اگر گذرتان به مضیف افتاد، حواستان باشد تا با رعایت آداب قهوه‌خوری میزبانتان را خوشنود کنید. در مراسم قهوه‌خوری ساقی بایستی فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آنرا با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل می‌کند. گذاشتن فنجان به روزی زمین به معنی داشتن خواسته‌ای از طرف اوست.
ساقی حین تعارف قهوه خود را به نشانه‌ی احترام به میهمان خم می‌کند. ساقی، صدایی از برخورد دله با فنجان صادر می‌کند تا میهمان با شنیدن آن صدا متوجه شود قهوه برایش ریخته شده است. ساقی بدون اینکه چیزی بگوید قهوه را به او تعارف می‌کند. چنانچه دوباره میل قهوه داشت فنجان را بدون هیچ حرکتی به ساقی می‌دهد، در غیر این صورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می‌دهد و به ساقی تقدیم می‌کند. صدا و حرکت جهت ایجاد نظم خاص بین ساقی و میهمان است. برای پذیرایی قهوه توسط ساقی به میهمان اسامی خاصی وجود دارند: «الهیف»، « الضیف»، «الکیف» و «السیف»
فنجان اول «الهیف»
الهیف توسط ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می‌شود تا میهمان از سالم بودن قهوه‌ای که صرف می‌کند مطمئن شود.
فنجان دوم «الضیف»
الضیف فنجان دومی است که به میهمان تقدیم می‌شود و میهمان هم موظف به صرف نمودن آن است. مگر در مواقعی که میهمان از ساقی خواسته‌ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی می‌گیرد و روی زمین می‌گذارد.
فنجان سوم «الکیف»
الکیف که در صورت تکان ندادن فنجان توسط میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده‌سازی قهوه و یا بعد مسافتی که میهمان طی نموده نوش جان می‌شود.
فنجان چهارم «السیف»
السیف در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می‌شود که معمولا توسط افراد خاص و کمی نوش می‌شود. دلیل آن این است که میهمان پس از صرف فنجان چهارم به ساقی اعلام می‌کند که در تمامی شادی‌ها و سختی‌ها با ساقی شریک است که پس از صرف آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می‌شود.
از دیگر رسوم قهوه خوری در مضیف می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- دله در دست چپ و فنجان در دست راست گرفته شود.
- ایستاده و در حالت خم فنجان تعارف شود.
- حق اولویت در بین حاضرین رعایت شود.
- میهمان حق حمل دله را ندارد.
- در صورت حضور پسران، پدر نباید قهوه را تعارف نماید.
- برادر بزرگتر بایستی قهوه را تعارف کند.
همسفران دالاهو در مضیف
به همراه دالاهو در «تور خوزستان» می‌توانید از حضور در مضیف و شرکت در مراسم قهوه لذت ببرید.
مهناز قاضیگردآوری و تنظیم: تحریریه دالاهو
لطفا در نشر دانسته‌های خود کوشا باشید.
برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب‌سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.
سلام
متاسفانه اطلاعی نداریم.
با تشکر از پیام شما