شهر آپارتمان‌های سه هزار ساله - میمند

روستای میمند در نزدیکی شهر بابک در شمال شرقی شهر کرمان، یکی از روستاهای شگفتی‌ساز ایران است. ساختمان‌ها در میمند، مانند کندوان در آذربایجان شرقی، در دل کوه و صخره‌ها ساخته شده و از این نظر مورد توجه است که طی سه هزار سال گذشته چندان دستخوش تغییر نشده است.

مردم این روستا، هنوز در خانه‌هایی زندگی می‌کنند که پدران‌شان، بنا به نظر باستان‌شناسان، نه 3 هزار سال که 12 هزار سال پیش با دست در دل کوه ساخته‌اند.

تورهای داخلی

میمند، که بین شهرهای کرمان، یزد و شیراز قرار گرفته، ضمن تاثیری که از تمدن هر سه گرفته تا حد زیادی مستقل و دست‌نخورده و متکی به زندگی سنتی و ابتدایی آبا و اجدادی خود مانده‌ است. به طوری که واژه‌های پهلوی هنوز در آن استفاده می‌شوند.

هنوز انگیزه اصلی مردم میمند، که آن‌ها را اولین قوم سکونت گزیده در فلات ایران می‌دانند، از ساختن این خانه‌ها در کوه مشخص نیست.

اما این احتمال که این ساختمان‌ها در ابتدا به دلایل مذهبی ساخته شده باشد زیاد است. مردم میمند مانند سایر نقاط ایران پیش از ظهور زرتشت مهرپرست بوده‌اند و بعید نیست که آموزه‌های مذهبی میترائیسم که کوه‌ها را مقدس می‌شمرده آنها را به کندن کوه برای ایجاد پرستشگاه ترغیب کرده باشد.

احتمال اینکه این دخمه‌ها محل دفن مردگان بوده باشد هم منتفی نیست، به‌ هر حال، آنچه همه باستان‌شناسان بر آن توافق دارند این است که دست کم از 3 هزار سال پیش این روستا به همین شکل فعلی سکونتگاه مردم بوده است.

فنجان‌هایی در میمند کشف شده حامل تصاویری است که این گمان را ایجاد می‌کند که این محل جایی برای نیایش الهه یا ایزد باروری بوده است. در این تصاویر صحنه‌هایی از زایش دیده می‌شود.

افسانه‌های جالب توجهی در خصوص انگیزه ساخت روستا وجود دارد. البته صحت و سقم این افسانه‌ها مشخص نیست و در حد افسانه جالب هستند. می‌گویند، میمند را از آن جهت به این نام می‌خوانند که مردم آن پیش از ظهور اسلام به می نوشی می‌پرداخته‌اند و این شکاف‌های در دل کوه هم حاصل آن باده‌گساری‌هاست.

از دیگر افسانه‌های میمند که بعد از کشف رمز کتیبه معروف روستا تا حدی مورد توجه بیشتر قرار گرفت به بازگشت ایران به دوره پرشکوه و جلالش اشاره می کند که خاستگاه آن میمند خواهد بود.

ترجمه کتیبه میمند مضمونی این چنین دارد: «روزی که کوه‌ها شکاف بردارند، افسانه‌های میمند به حقیقت می‌پیوندد و گنجینه‌های میمند پدیدار خواهند شد. اما تنها یک نفر به آن دست می‌یابد و او کسی است که از سوی خورشید می‌آید.»

از آنجا که میمند مسیر سهل‌الوصولی نداشته، در طول سده‌های گذشته دستخوش تغییرات زیادی از لحاظ اجتماعی، فرهنگی و حتی زبان نشده است. تا قرن گذشته، هنوز آثاری از میتراپرستی در زندگی مردم به خوبی مشاهده می‌شده است.

شهر بابک که نزدیک‌ترین شهر به میمند است به دلیل آنکه محل تولد جد بزرگ اردشیر، سرسلسله ساسانیان، بابک، بوده در این دوران بسیار آباد و پررونق بوده است. تاثیرات این موقعیت بر زندگی مردم میمند هم دیده می‌شده است. 

برای مردم میمند ساختن خانه و سرپناه، برخلاف بقیه مردم، به معنی انباشتن مصالح روی هم نبوده بلکه آن‌ها بخشی از آنچه را در دسترس بوده برداشته و با ایجاد سوراخ و کندن صخره، خانه‌های‌شان را می‌ساخته‌اند.

در فضای داخلی خانه هم تا جایی که مقدور بوده چیزی اضافه نمی‌کرده‌اند، مثلا به جای آن که کمد و رف بسازند در دیوارها اشکاف و طاقچه ایجاد می‌کردند.

خانه‌های میمند اندازه‌های مختلفی دارند اما اکثرا شامل چند اتاق کوچک، راهرو و طویله می‌شوند. به هر کدام از این حجم‌ها «کیچه» گفته می‌شود.

برای جدا کردن اتاق‌ها یا پوشاندن پرده‌ها از پرده‌های پارچه‌ای استفاده می‌شود. دمای داخل کیچه‌ها بین 5 تا 10 درجه با بیرون فرق می‌کند. هنگام بازدید از کیچه‌ها متوجه سیاهی دیوارها برخی از آنها می‌شوید. اگر دیوار سیاه دیدید در کف زمین به جستجوی «دیدون» بگردید؛ دیدون لغت میمندی تنور است. 

از آنجا که پخت و پز در داخل کیچه‌ها صورت می‌گیرد، دود ناشی از آن دیوارها را اکسیده می‌کند. همین امر باعث استحکام این اتاق‌ها شده، به طوری که اتاق‌هایی که تنور ندارند از قسمت سقف آسیب‌پذیر هستند و در برخی کیچه‌ها سقف‌ها دچار ریزش شده‌اند.

ارتفاع و اندازه کیچه‌ها متفاوت است، بزرگ‌ترین کیچه‌های میمند 90 متر و بلندترین آنها 2 متر و 10 سانت ارتفاع دارند و کف آنها با نمد و قالی بافت میمند پوشانده شده‌ است.

در مجموع 406 کیچه و 2560 اتاق در میمند برای سکونتاستفاده می‌شود.

روستای منحصر به فرد میمند در جهان نیز شناخته شده است و نشان مرکوری را به عنوان هفتمین منظر فرهنگی، تاریخی و طبیعی جهان دریافت کرده. این روستا در سال 1385 نیز به عنوان روستای نمونه گردشگری کشور معرفی شده است. معروفترین طایفه میمند از نسل محمود میمندی هستند که ویر نادرشاه افشار بوده است.

دیدنی‌های میمند

حمام:
مانند همه سازه‌های روستا در دل کوه کنده شده، با این حال همه اجزای حمام سنتی ایران را داراست.
خزینه، رختکنی که یک حوض و سه سکو در آن وجود دارد و همچنین آتشخانه‌ای که در زیر حمام برای گرم کردن آب استفاده می‌شود. 
نکته جالب توجه در حمام سنگ مرمر نیمه‌شفافی است که زیر سقف قرار گرفته است. این قطعه سنگ، که درست زیر منفذی در سقف قرار دارد، نور را منعکس کرده و به این ترتیب منبع نور حمام در روز به شمار می‌رود. امروز حمام با برق روشن می‌شود اما در گذشته در روزهای ابری یا شب‌ها از چراغ روغنی یا چراغ موشی نیز برای روشنایی فضای حمام استفاده می‌شده است.

مسجد:
مسجد، که قدمتی حدود 200 ساله دارد، با تغییر در اندازه چند کیچه و بزرگ کردن آنها ساخته شده است. این بنا 120 متر مربع وسعت دارد و 3 ستون سنگی سقف آن را نگه داشته است. محراب، طاقچه‌‌ها و منبر سنگی این مسجد بسیار دیدنی و قابل توجه است. کف مسجد با قالی‌های معروف میمندی مفروش شده‌ است.

مدرسه:
مدرسه 5 فضای کلاس‌شکل و یک حیاط بزرگ دارد و در میان آن یک درخت بزرگ و کهنسال به نام «تایی» قرار گرفته است.

حسینیه:
این بنا  در وسط روستا قرار گرفته و در ایام عزاداری برای اجرای مراسم عزاداری از آن استفاده می‌شود اما در باقی ایام سال محلی است برای تجمع افراد روستا.

حسینیه در وسط روستا واقع شده و 120 متر وسعت دارد، در قدیم منبری سنگی در حسینیه وجود داشته اما در سال های اخیر آن را کنده و جای آن منبری چوبی گذاشته‌اند.
حسینیه در گذر زمان هم از نظر شکل و ظاهر، هم اندازه و هم کاربری تغییراتی را شاهد بوده است.

آب و هوای میمند معتدل و کوهستانی است. این روستا زمستان‌هایی سرد و تابستان‌هایی معتدل دارد. در اطراف میمند دشت‌هایی وسیع قرار دارد که درخت توت و شاتوت، گلابی و سیب، انگور و انجیر و هلو در آن می‌روید و مار و سوسمار و خرگوش و لاک پشت جانورانی هستند که در این دشت‌ها دیده می‌شوند. 

در کوهستان‌های اطراف میمند نیز گونه‌های مختلفی از آهو، پلنگ، روباه، بز کوهی و کبک وجود دارد.

فصل بهار بهترین زمان برای بازدید از میمند است زیرا هم هوا بسیار لطیف است و هم مزارع و دشت‌های اطراف در اوج شکوفایی هستند و هم چشمه‌ها و قنات اطراف میمند چهره زیبایی به این منطقه داده‌اند. رودخانه‌های فصلی مورنگ، لاخیس و لای حزین پر آب هستند و درخت‌های سنجد و صنوبر و سپیدار منظره‌ای بدیع ایجاد کرده‌اند.

مردم میمند در طول زمستان در خانه‌های سنگی زندگی می‌کنند. در حالی که مردان به مراقبت از دام‌ها می‌پردازند، زنان هنرمند میمندی قالی‌های رنگارنگ و زیبا می‌بافند.

در فصل بهار هر سال، میمندی‌ها به ییلاق کوچ می‌کنند و با باغداری و میوه چینی از درخت‌های بادام و گردو، زیره و پسته وحشی روزگار می‌گذرانند.

سوغاتی‌های میمند

سوغاتی که در میمند می‌توانید تهیه کنید، سه دسته‌اند: سوغات کاملا طبیعی، نیمه‌طبیعی و کاملا دست‌ساز.
اگر در فصل میوه‌چینی به میمند سفر کنید، می‌توانید از گردو، پسته و بادام مرغوب این روستا تهیه کرده و به عنوان سوغات همراه خود ببرید.
همچنین انگور، انار، سیب، زرد آلو، انجیر، هلو و گلابی این روستا هم مرغوبیت بالایی دارد.
آرد سنجد از دیگر سوغاتی‌های میمند است که برای پخت نان از آن استفاده می‌شود.
از آنجا که مردم میمند به سبک زندگی سنتی خود بسیار پایبند هستند، برای درمان از گیاهان دارویی که در دشت‌ها و کوهستان‌های اطراف می‌روید استفاده کرده و داروهای گیاهی بسیاری تهیه می‌کنند. از جمله آویشن، کاکویی، مریم کوهی، آلاله، زیره، ترنجبین، ریواس، زوفا، خارخاسک، رازیانه، شیرین بیان، خاکشیر و شاتره.
قالی میمند در کل استان کرمان، بسیار معروف و مرغوب است.

منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی