کاروانسرای مرنجاب؛ مروارید کویر

تورهای داخلی

کاروانسرا مرنجاب کجاست؟

کاروانسرای مرنجاب در بند ریگ و کنار دریاچه نمک آران بیدگل در استان اصفهان واقع است. جایی که زمانی محل گذر سیلاب‌ها بود اما حالا بیابان خشکی است که در بهار با پوشش گیاهی مخصوص منطقه زیبا پوشیده می‌شود. وقتی باد در صحرای اطراف کاروانسرای مرنجاب شروع به وزیدن می‌کند، منظره زیبای تپه‌های شنی هر گردشگری را جادو می‌کند. کاروانسرای مرنجاب در مسیر جاده ابریشم ساخته شد؛ جاده ابریشم، این نامی‌ترین شاهراه تاریخ، اگر نه با ایران، که بدون ایران هیچ‌گونه معنی و مفهومی ندارد. 

کاروانسرای مرنجاب و تاریخچه آن: 

کاروانسرای مرنجاب و ساخت آن به دوران صفویه برمی‌گرد. از دوران اشکانیان تا سده کنونی که غُرِش کشتی، قطار و هواپیما سکوت پر رمز و راز جهان اساطیری را در هم شکست، جاده ابریشم اهمیتی به‌سزا در رد و بدل کردن کالا و فرهنگ میان مردمان جهان داشت. ایران زمین، با تمام پیشینه شکوهمندش، در مرکز این جهان‌راه (جاده ابریشم) جای داشت.  از دوران باستان، در جای‌ جای این جاده افسانه‌ای کاروانسراهایی برای استراحت راهیان و رهواران ساخته بودند. از آنجا که، در دوران شاه‌ عباس صفوی، بسیاری از این کاروانسراها مرمت و نوسازی شده و یا ایجاد شدند، آنها را به نام کاروانسراهای شاه‌ عباسی می شناسیم. به‌ راستی که این دوران را باید دوران زرین کاروانسرای ایران نامید. یکی از این کاروان‌سراها که بنیاد آن را نیز به شاه عباس نسبت می‌دهند، کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب مُشرف بر دریاچه نمک بر سر یکی از راه‌های اصفهان به ری و خراسان بوده است. گفته شده است فرمانروای اندیشمند ایران‌ زمین، با وجود ایجاد کاروانسراها و دژهای متعدد در سراسر کشور، در این منطقه هیچ‌گونه تأسیسات دفاعی تعبیه نکرده بود، زیرا تا آن زمان دشمنان به خاطر دریاچه نمک و گستره کویر، از این سمت به پایتخت هجوم نبرده بودند. ازبکان از طریق دریاچه نمک به کاشان یورش بردند و تا اصفهان پیش رفتند، این یورش‌ها شاه عباس را به اندیشه انداخت تا در سال 1012 قمری سریع یک پادگان و پایگاه نظامی در این منطقه، در ارتفاع 810 متری از سطح دریای آزاد، ایجاد کند و جلوی تهدید دشمنان غارتگر ایران‌ زمین را بگیرد. بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و گفته شده همواره 500 سرباز به همراه یک واحد توپخانه در این دژ حضور فعال داشتند و امنیت کاروان‌ها را در این منطقه تأمین می‌کردند.

اما با توجه به این که این راه به مدت دوهزار سال یکی از مسیرهای اصلی تردد میان خراسان بزرگ و ری با سپاهان و فارس بوده است، بی‌تردید در کنار این برکه آب شیرین می‌بایست تاسیسات رفاهی کاروانیان نیز وجود می‌داشته است. تاسیساتی که نبود امنیت و قدرت مرکزی آن را به مرور زمان به ورطه نابودی و فراموشی کشانیده است. نمی‌توان تصور کرد که اندیشمندان هخامنشی، آزادگان اشکانی، توانمندان ساسانی و آزادیخواهان آل‌بویه این جاده مهم را فراموش کرده و آن را به حال خود رها نموده باشند. به ویژه اینکه این منطقه تیول خاندان مهران بوده و این خاندان به سبب برقراری مستقیم در جاده ابریشم، اهمیت به‌سزایی به امنیت و رفاه کاروانیان می‌داده‌اند. دیگر اینکه اصل اختراع کاروانسرا هم از ایران است و هرودوت از 110 کاروانسرا در جاده شاهی نام می‌برد. اما از آنجاییکه در زمان صفویه مسیر پایتخت اصفهان تا مشهد اهمیت ویژه‌ای داشته، این جاده مورد رسیدگی بیشتری قرار گرفته است.
جاده سنگفرش کویری که برجای مانده از دوران شکوهمند هخامنشیان و ساسانیان بوده، در زمان صفویه بازسازی و تکمیل شد. جاده‌ای که همچون یک فانوس دریایی، خَشاب، مانع از گم‌شدن رهوران کویر بی‌پایان می‌شده است.

ساختمان کاروانسرای مرنجاب چطور است؟

کاروانسرای مرنجاب حیاطی به مساحت 600 متر مربع دارد و اطراف حیاط اتاق‌ها قرار دارند. نقشه کاروانسرای مرنجاب مربع‌شکل است. کاروانسرا از 29 اتاق و شاه‌نشین تشکیل شده. کاروانسرا با گچ و آجر ساخته شده و دارای اتاق‌ها و اصطبل‌های متعدد و 6 برج است.برای ورود به اتاق‌ها اول وارد حیا می‌شوید، هر اتاق با یکی دو پله از حیاط جدا شده است و در ارتفاعی بالاتر است. پشت اتاق‌ها جایی مانند یک سرسرا به عنوان اصطبل در نظر گرفته شده است. پی ساختمان و پایه‌های آن از سنگ و ملاط است و کل مساحت کاروانسرا بیش از 3000 متر مربع است. 

اقامت در کاروانسرای مرنجاب:

آیا کاروانسرای مرنجاب هنوز فعال است؟ سوال مهمی که بسیاری از گردشگران بعد از آشنایی با کاروانسرای مرنجاب برایشان مطرح است، همین است. باید بگوییم بله؛ کاروانسرای در حال حاضر فعال است و مسافر می‌پذیرد. بخصوص برای نوروز و چارشنبه سوری. کاروانسرای مرنجاب یکی از معدود کاروانسراهایی است که پس از کش و قوس‌های فراوان دوباره شروع به فعالیت کرد.

این شاهرگ اقتصادی، سیاسی و نظامی جهان باستان، با مویرگ‌هایی که در سراسر مشرق‌زمین به‌ویژه سرزمین جاودانه ایران کشیده است، ملت‌های بزرگ تا روستاهای کوچک را به هم پیوند می‌داد. بدیهی است که چنین شاهراه عظیمی نیازمند استراحت‌گاه‌هایی فراخور حال کاروانیان و لشکریان بود. جایگاه‌هایی که با داشتن آب کافی و امنیت، خستگی را از تن کاروانیان به در آورد.

مسیر و موقعیت کاروانسرای مرنجاب:

مسیر مرنجاب، پایتخت، یعنی اصفهان، را از طریق کاشان به جاده سنگفرش کویر پیوند می‌داده است. این مسیر از گرمسار به طرف پایین منحرف شده و تا سیاه‌کوه ادامه می‌‌یابد و به جاده دستکن متصل می‌شود. دستکن در ادامه مسیر مرنجاب، محل انشعاب جاده‌ای بوده که کاشان را به گرمسار و ورامین مرتبط می‌ساخته. شاخه‌ای از این جاده به سوی اردستان و شاخه‌ای به جانب یزد ادامه پیدا می‌کرده است. مجموعه این مسیرها به عنوان مویرگ‌هایی برای اتصال به شاهرگ جاده ابریشم در بخشی که دامغان را به ری پیوند می‌داده، عمل می‌کرده است.
کاروانسرای مرنجاب و قصر بهرام در راه سیاه‌کوه و جاده کویر نمک قرار دارد. نام کاروانسرا بر پایه نام منطقه گذاشته شده است. مرنجاب از شرق به دشت کویر و از جنوب شرقی به دو کوه یخاب و کوه لطیف منتهی می‌شود.

از آران و بیدگل تا کاروانسرای مرنجاب در حدود دو تا سه ساعت راه است. در این مسیر هیچ روستایی وجود ندارد و تنها چند کشتزار کوچک آن هم در آغاز راه در منطقه چهار طاقی هست. در طول مسیر تنها یک چاه آب قرار دارد که در نزدیکی جاده خاکی کاروانسراست.

در فاصله تقریبا 12 کیلومتری از شرق کاروانسرا، تپه‌های روان شنی وجود دارد که از جاذبه‌های بسیار زیبای کویر مرنجاب است. این تپه‌های شنی در محدوده‌ای تقریبا وسیع و با شیب‌های تند مکان بسیار مناسبی برای آن دسته از دوستداران طبیعت است که به دنبال سوژه‌های بدیع و جذاب در طبیعت بکر و زیبای کویر هستند. البته در فصل تابستان، مارهای غیر سمی، و گهگاه سمی، در این تپه‌های شنی دیده می‌شوند که ممکن است برای آن‌ها مشکل‌آفرین شود. از تپه‌های شنی به سمت شمال شرقی، جاده‌ای خاکی‌ وجود دارد که از شرق دریاچه بزرگ نمک می‌گذرد و به کاروانسرای قصر بهرام در شمال دریاچه می‌رسد. 

منبع: کویر و بیابان‌های ایران