راهنمای استفاده و خرید باتوم کوهنوردی

تورهای ترکینگ

آنچه باید درباره باتوم کوهنوردی بدانید

موارد ضروری استفاده از باتوم (باتون)

کوهنوردی یکی از ورزش‌های پرطرفدار دنیاست. اما قبل از کوهنوردی باید اصول مهمی را بدانید؛ برای مثال اصول گام‌برداری و پیاده‌روی صحیح در کوهنوردی، اصول تغذیه در کوهستان و غیره. از طرفی باید وسایلی به همراه داشته باشید که گاهی ناجی شما خواهد بود: کفش کوهنوردی، دستکش‌های کوهنوردی، گتر و غیره. باتوم نیز یکی از وسایل ضروری کوهنوردی به خصوص کوهپیمایی طولانی و صعودهای زمستانه است. 

• کوهپیمایی طولانی

در این دسته از برنامه‌ها، عواملی هم‌چون مسافت بلند، زمان طولانی و بار سنگین، استفاده از باتوم را ایجاب می‌کند. کاربرد باتوم در این گونه کوهپیمایی‌ها (عبور از خط‌الراس‌ها، صعودهای زنجیره‌ای و...)، می‌تواند بخشی از نیروی وزن کوه‌نورد را به دست‌ها و بالاتنه انتقال داده و خطر آسیب‌های زانو را کاهش دهد.

• صعودهای زمستانه

در صعودهای زمستانه، کاربرد باتوم ضروری است و همراه نداشتن آن می‌تواند مشکلات جدی‌ای پدید آورد. در این گونه از صعودها،باتوم، برای بررسی عمق برف، افزایش تعادل و کاهش فشار روی زانو و جلوگیری از لیز خوردن و غیره به کار می‌رود. البته به خاطر داشته باشید که همراه داشتن کلنگ یا تبر یخ در مسیرهای پرشیب و یخی الزامی است و باتوم نمی‌تواند جایگزین آن شود.

توجه: در صورتی که کوله سنگین حمل می‌کنید، برای حفظ تعادل حتما از باتوم به صورت جفت استفاده کنید.

فواید استفاده درست از باتوم

• باتوم‌ها در ازای هر ساعت فعالیت کوهنوردی چندین تن وزن را از روی اندام تحتانی به دست‌ها منتقل می‌کنند. این وسیله در ازای یک روز فعالیت سنگین کوهنوردی، حدود ۳۰ تن وزن و فشار را از روی زانوهای شما کم و منتقل می‌کند. 
• کاهش فشار ناشی از وزن بدن بر روی پاها و زانوها، کاهش خستگی و انتقال قسمتی از وزن بدن روی دست‌ها که عموما در کوهپیمایی در استراحت به سر می‌برند.
• افزایش حس تعادل، جلوگیری از سرخوردن یا زمین خوردن به ویژه در برنامه‌های کوهنوردی طولانی مدت با خستگی‌های مفرط 
• در هنگام حمل کوله‌پشتی‌های سنگین در برنامه‌های طولانی‌مدت یا زمستانی
• کمک به کمتر خسته شدن افراد دارای وزن بالا (کوهنورد سنگین وزن)
• بهبود ناراحتی قبلی مفاصل و ستون فقرات
• در هنگام کوهنوردی بر روی برف، مکان‌های خیس، سبزه‌زار، نرم، هنگام عبور از رودخانه و کوهنوردی در شرایط مه با دید کم (شرایطی که حفظ تعادل نقش حیاتی برای سلامتی فرد دارد.)
• کاربردهای ابتکاری از باتوم مانند: ساخت برانکارد در مواقع ضروری – دفع خطر حیوانات – ثابت نگهداشتن عضو مجروح یا شکسته شده (آتل) و...
• استفاده از باتوم از افزایش بی رویه ضربان قلب در ابتدای فعالیت و شروع کوهنوردی کمک کننده است(ولی بعد از مدتی این کاهش ضربان بدلیل فعالیت ماهیچه های دست و پا ادامه پیدا نمیکند)

معایب استفاده نادرست از باتوم (باتون) در کوهنوردی

• استفاده نادرست از باتوم: اگر فاصله بین بدن و باتوم زیاد باشد نه تنها کشیدگی در اندام‌ها زیاد می‌شود بلکه هنگام چرخش درد زیادی نیز احساس خواهد شد.
•  استفاده از باتوم‌ها احساس تعادل را کاهش می‌دهد: استفاده مداوم از باتوم توانایی هماهنگی کوهنورد را کاهش می‌دهد. در مورد استفاده مکرر از باتوم، کوهنورد احساس امنیت بیشتری می‌کند. این اثر مخرب بوده و باعث می‌شود فرد در مناطقی که صعب العبور است، خصوصا جایی که نمی‌تواند از باتوم استفاده کند، دچار مشکل شود؛ مثلا در تیغه‌های باریک کوه و مسیرهای پرتگاهی. (متداول‌ترین حادثه کوهنوردی: سقوط به دلیل لغزش در هنگام فرود است.)
•  مکانیزم‌های محافظتی فیزیولوژیکی را کاهش می‌دهد: استفاده مداوم از باتوم تحریک کشیدگی فیزیولوژیکی را که برای تغذیه غضروف مفصلی و ورزیده کردن و حفظ حالت کشسانی مفصل لازم است کاهش می‌دهد.
•  افزایش ضربان قلب: به دلیل فعالیت ماهیچه‌های بزرگ‌تر در اندام فوقانی و دست‌ها
•  راحت نبودن هنگام عکاسی یا فیلمبرداری در برنامه‌های کوهنوردی:  البته این یک دلیل پزشکی نیست؛ ولی می‌تواند خطراتی برای کوهنورد داشته باشد.

 انواع باتوم (باتون) 

•  ثابت (چوب اسکی): امروزه برای کوهنوردی کاربرد ندارد.
•  قابل تنظیم (تلسکوپی): باتوم‌های تلسکوپی از نظر کارایی در کوهنوردی بهتر و ایمن‌تر است؛ چراکه در باتوم‌های تلسکوپی قابلیت مهم تنظیم ارتفاع باتوم وجود دارد. در پیمایش الزاما از باتون قابل تنظیم (تلسکوپی) استفاده می‌کنیم تا برای شرایط مختلف، آن را تنظیم کنیم. در کوهپیمائی، استفاده از یک جفت باتوم (2 عدد باتوم) ضرورت دارد.
• باتوم عادی: این نوع باتوم‌ها به دلیل ساخت‌شان دیرتر آسیب می‌بینند؛ البته این نوع باتوم‌ها ضربه‌های متوالی از زمین به دست‌تان منتقل می‌کنند و باعث کمی خستگی می‌شوند. اگر توانایی بدنی شما اجازه می‌دهد، بهتر است از این نوع باتوم‌ها استفاده کنید. مخصوصا در کوهنوردهای بسیار سنگین و آلپی (سبک بار)؛ زیرا امکان خرابی باتوم به حداقل می‌رسد.
• باتوم ضربه‌گیر (آنتی شُک): به دلیل وجود فنر به کار رفته در این باتوم‌ها، از نظر کاهش ضربه و فشار روی دست‌ها و ایجاد خستگی در ضربه‌های متوالی به دست‌ها کارایی بیشتری دارند.

اجزای باتون

همانطور که در شکل زیر هم نشان داده شده اجزای باتون عبارتند از:

دسته باتون: جهت استفاده باتون آن را در دست می‌گیرند و از جنس عایق پلاستیک و لاستیک تهیه شده است.

بند حمایت: در قسمت بالای دسته باتون تسمه‌ای قابل تنظیم وجود دارد، دست از داخل بند حمایت باید عبور کند و دسته را بگیرد، تا نیروی وزن را روی مچ دست تقسیم کند. نحوه گرفتن دسته باتوم به شکل زیر است.

بدنه اصلی: بدنه اغلب باتون‌ها از سه قسمت تشکیل شده است و از جنس آلیاژهای فولاد (سنگین و بسیار مقاوم)، آلیاژ آلومینیوم (سبک و با مقاومت کم) یا تیتانیوم (سبک و بسیار مقاوم) و به تازگی الیاف کربن (بسیار سبک و بسیارمقاوم) تهیه می‌شود. 2 یا 3 قسمتی که به صورت کشویی و دو به دو داخل هم فرو می‌روند و حالت تلسکوپی را به وجود می‌آورند.

سیستم قفل: این قسمت از باتوم وظیفه تنظیم اندازه باتوم را دارد. با چرخانیدن به طرف چپ باز و به طرف راست بسته می شود.

گل باتون: قطعه‌ای پلاستیکی برای جلوگیری از فرو رفتن باتون در برف، گل یا شن است.

سخمه: نوک سخمه از یک الماسه یا تنگستن تشکیل شده است که باعث فرو رفتن در برف یا زمین شده و از لغزش باتوم جلوگیری می‌کند.

محافظ سخمه: زمانی که از باتون استفاده نمی‌کنید آن‌را جمع کرده و محافظ سخمه را نصب کنید تا به کسی یا جایی آسیب نرساند.

تنظیم اندازه (ارتفاع) باتوم (باتون)

ارتفاع باتوم بر اساس "قد فرد" و "شیب مسیر" باید تنظیم شود. وقتی شما باتوم را به دست گرفته‌اید و سخمه آن روی زمین است، زاویه باز و ساعد دست شما (آرنج) باید 90 درجه باشد. با این حساب، با توجه به شیب مسیر، روشن است که هنگام صعود اندازه باتون کمتر از اندازه آن در هنگام فرود است.
در شروع حرکت، نگاهی به شیب کلی مسیر بکنید و ارتفاع باتون را بر اساس آن تنظیم کنید. در مسیرهای برفی، شنی یا گلی، ارتفاع باتون از محل گل‌باتون تا دسته محاسبه می‌شود. زیرا سخمه در برف فرو می‌رود و از ارتفاع باتون کاسته می‌شود.
در استفاه از باتوم دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد. هنگام راه رفتن بدون حمل بار و کوله‌پشتی تفاوتی نمی‌کند که از یک یا دو باتوم استفاده شود. اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از دو باتوم استفاده شود.
ارتفاع هر دو باتون باید یکی باشد مگر در شرایط خاص؛ مثلا هنگامی که مسیری را به صورت تراورس پیمایش می‌کنید باتونی که سمت پای کوه است کوتاه‌تر از باتونی است که سمت پای دره است.

ترفند ویژه در تنظیم اندازه باتوم

در تنظیم ارتفاع باتون، ابتدا، قسمت سوم بدنه (قسمت نازکتر) را تا انتهای حد مجاز بیرون بیاورید و برای تنظیم نهایی ارتفاع باتون از قسمت دوم کمک بگیرید. فایده این امر این است که دفعات بعد، برای تغییر ارتفاع باتون، می‌توان فقط قسمت دوم را تغییر داد و این قضیه کار را راحت‌تر می‌کند. البته این اقدام برای باتون‌های مرغوب که از آلیاژهای قوی و سبک استفاده کرده‌اند توصیه می‌شود. جنس بدنه باتون‌ها از 4 نوع آلومینیوم، فولاد، تیتانیوم و کربن ساخته می‌شود که به ترتیب به سمت سبکی و مقاومت بیشتر پیش می‌روند.

طریقه استفاده باتوم

از باتون به دو طریق استفاده می‌شود:

• حرکت باتون، باتون، پا، پا
• حرکت باتون، پای مخالف باتون، حرکت باتون، پای مخالف باتون

*کوهنورد باید فاصله بین باتوم و بدن خود تا حد امکان کم کند و قدم برداشتن هنگام فرود باید کوتاه، کشش‌دار، و تا حد امکان آرام باشد (نه آنقدر آرام که موجب خستگی عضلات چهارسر ران و عضلات جلو ران گردد). هم‌چنین تا جایی که می‌تواند جلوی کشیدگی اندام‌ها را بگیرد.

چند نکته در استفاده از باتوم

• هیچگاه در دراز مدت از باتون به صورت تکی استفاده نکنید زیرا باعث ایجاد عارضه در بدن شما می‌شود.
• استفاده از باتوم در کوهنوردی، نباید همیشگی باشد و به صورت عادت درآید. هم‌چنین نباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد؛ به خصوص استفاده دائمی از باتوم در کودکان و نوجوانان جایز نیست.
• استفاده از باتون در مسیرهای با شیب کم لطفی ندارد. همچنین در مسیرهای فنی یا با شیب زیاد. هم‌چنین در مسیرهای برفی پرشیب، باید از کلنگ یا تبر یخ استفاده شود.
• از دویدن در سراشیبی‌ها و برداشتن قدم‌های بلند بپرهیزید و در راه‌های باریک و خطرناک از طناب به عنوان کمک و حمایت استفاده کنید.
• باتوم را طوری حمل و استفاده کنید که در صورت نیاز به دستان‌تان و عدم نیاز به باتوم بتوانید آن را به راحتی در کوله پشتی خود قرار دهید. در این صورت، قسمت تیز باتوم را به سمت پایین قرار دهید تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد.
• برنامه‌های کوهنوردی را متناسب با توانایی بدنی خود انتخاب کنید.
• با رعایت موارد فوق می‌توان ده‌ها سال‌ بدون بروز عوارض ارتوپدی و مفصلی کوهنوردی کرد. 

معرفی برندهای باتوم معتبر و خرید باتوم

• Black Diamond
  

  بی‌شک بهترین باتوم‌ها توسط شرکت Black Diamond تولید می‌شود، این باتوم‌ها از جنس کربن بسیار سبک (مدل‌های گران قمیت) یا آلیاژ فولاد (ارزان) هستند. هم‌چنین سیستم قفل آن‌ها بسیار راحت‌تر است؛ زیرا با بالا یا پایین بردن یک شاسی لوله تلسکوپی قفل یا باز می‌شود. از این نوع باتوم، با خیال راحت و بدون احتمال خرابی می‌توانید استفاده کنید. این شرکت اکثر باتوم‌هایش را به صورت جفت به فروش می‌رساند. 

• مارک‌های REI, Exped, Leki نیز بسیار معتبر هستند.

• هفت گوهر
  

  شرکت هفت گوهر برای عموم کوهنوردان ایرانی در بخش باتوم‌ها نامی معتبر است؛ لوازم این برند قیمت مناسبی دارد. البته باتوم‌های این شرکت کمی سنگین ولی بی‌شک بسیار بادوام و قابل اطمینان است. از بیشتر فروشگاه‌های منیریه می‌توانید تهیه کنید.

• arakan
  

  arakan ارزان‌ترین باتوم موجود در بازار ایران و صد البته چینی است! بدیهی است، پس از چند برنامه، سیستم قفل باتوم خراب شده و باید باتوم دیگری بخرید، فقط مناسب افرادی است که سالی یکی، دو بار کوه می‌روند!

از سایت‌های قله قاف و شیرپلا می‌توانید بهترین برندهای باتوم‌ کوهنوردی را بخرید.

مراقبت و نگهداری باتوم‌ (باتون)

• زمانی که کار با باتوم به اتمام رسید، ابتدا با یک پارچه بدنه، سخمه و دیگر قطعات باتون را کاملا تمیز و سپس جمع کنید. 
• در زمان حمل توسط کوله پشتی سر باتون به طرف بالا قرار گیرد و لاستیک‌های محافظ را روی سخمه قرار دهید.
• هیچ‌گاه مفاصل باتون را روغن کاری نکنید. در صورت چرب شدن، مفاصل باتون محکم نمی‌شود.
• مارک‌های معتبر Black Diamond و Leki قطعات یدکی همچون سخمه، گل برف، مفاصل باتوم‌ها و غیره را به صورت جدا می‌فروشند؛ به احتمال زیاد شرکت هفت گوهر نیز قطعات یدکی باتوم‌هایش را ارائه می‌کند. از فروشگاهی که از آن خرید می‌کنید، بپرسید.

مطالعات جدید در زمینه فایده استفاده از باتوم (باتون)

طبق مطالعات اساتید دانشگاه نورث اومبریا مشخص شد که باتوم‌ها به حفظ عملکرد ماهیچه کوه‌پیماها کمک می‌کند و در عین حال به طور قابل توجهی درد روزهای بعدی کوه‌پیمایی را می‌کاهد.

در این مطالعه، 37 مرد و زن ورزشکار به دو گروه با تناسب اندام برابر تقسیم شدند و از آنان خواسته شد به کوه اسنودون، مرتفع‌ترین کوه انگلستان و ولز، صعود کنند و فرود آیند. در میان یک گروه، باتون توزیع و نحوه استفاده از آن به آنان آموزش داده شد، در حالی‌که گروه دیگر بدون باتون کوه‌پیمایی کردند. هر دو گروه در شب قبل غذایی مشابه خوردند؛ صبحانه‌ای مشابه صرف کردند، بار هم وزنی را حمل کردند و در طی صعود و فرود استراحت‌های برنامه‌ریزی شده مشابهی داشتند.ضربان قلب شرکت‌کنندگان و perceived exertion rating هر فرد در طی کوهپیمایی ثبت شد. سپس در پایان کوه‌پیمایی، و در فواصل 24، 48 و 72 ساعت پس از آن آسیب و عملکرد ماهیچه از طریق تست‌های مختلف ارزیابی شد.

نتایج نشان دادند: گروه استفاده کننده از باتون، درد ماهیچه بسیار کمتری داشتند. این گروه، توان از دست رفته کمتر و بهبودی سریعتر بلافاصله پس از کوه پیمایی نسبت به گروه دیگر داشتند. دردی که توسط خود افراد ارزیابی شد در 24 ساعت، در هر گروه بالا رفت اما در گروه باتون‌دار هم در این زمان و هم در 48 ساعت به طور قابل توجهی پایین بود. به علاوه، سطوح آنزیم کراتین کیناز (که نشان دهنده آسیب عضله است) در زمان 24 ساعت در گروه بدون باتون بسیار بیشتر بود؛ در حالی‌که سطوح آنزیم گروه باتون‌دار نزدیک به سطوح قبل از راهپیمایی بود. این امر نشان می‌دهد که آسیب ماهیچه‌ای که داشتند قابل اغماض بود.

تولید کنندگان باتون اظهار داشته‌اند:

باتون‌ها می‌توانند نیروهای وارد بر مفاصل پایین بدن را تا 25 درصد کاهش دهند. اما، تحقیق موجود محدود به آزمایشگاه یا مکان‌های بیرون غیر کوهستانی، نظیر پیست‌های دومیدانی بوده است و تنها بر بررسی‌های بیومکانیکی در زمینه فشار بر مچ پا، زانو و مفصل ران متمرکز بوده است. این اولین مطالعه مستند در مورد تاثیر باتون‌ها در محیط‌هایی است که این وسیله برای آن طراحی شده‌اند.

دکتر گلین هواتسن، مسئول انجام مطالعه می گوید:" نتایج، مدرک قوی را ارائه می‌کنند که باتون‌ها دامنه آسیب ماهیچه را، در طی کوه‌پیمایی یک روزه، تقریبا تا نقطه محو کامل کاهش می‌دهند.

جلوگیری از آسیب وارد بر عضله احتمالا انگیزه (فرد) را بهبود می‌بخشد و بدین خاطر باعث می‌شود افراد به مدت طولانی‌تری از فواید ورزش بهره برند. احتمالا مزیت مهمتر آن است که فواید توام استفاده از باتون در کاهش فشار به قسمت‌های پایین بدن، افزایش ثبات و کاهش آسیب ماهیچه می‌تواند به اجتناب از آسیب در روزهای بعد از راهپیمایی هم کمک کند.

اغلب افت زمان واکنش و حس وضعیت، همراه با عضله‌های آسیب دیده است که سبب افتادن و لغزیدن می‌شود که می تواند منجر به آسیب بیشتر در زمین کوهستانی یا ناهموار شود. این یافته‌ها به طور خاص کاربرد قوی برای ورزشکارانی دارد که می‌خواهند فعالیت چند روزه در زمین‌های کوهستانی انجام دهند.

*در مقاصد دالاهو، نظیر صعود دماوند، قله تفتان، صعود سبلان و علم کوه باتوجه به این نکات از باتوم استفاده کنید. 

منابع: sciencedaily، کوهنوردان زرتشتی ایران، ایستادن چون کوه...، انجمن پزشکی کوهستان ایران

در فروشگاه‌های فیزیکی و آنلاین, می‌توانید باتوم‌هایی به قیمت‌های مختلف (از 30-40 هزار تومان تا صدها هزار تومان) بیابید. بنا به استفاده خود و با تحقیق کافی نسبت به خرید باتوم مناسب خود اقدام کنید.