همه چیز درباره حمام قجر قزوین

تور قزوین گردی

حمام قجر کجاست؟

برای آشنایی با حمام قجر، از قزوین به عنوان پایتخت صفویان باید آغاز کنیم. قزوین، از مقاصد گردشگری نزدیک تهران، شهری است که قدمت آن به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. از این جهت بناهای این شهر مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی هستند. قزوین حدود ۵۷ سال پایتخت صفویان بوده و از این رو شاهکارهای دوره صفوی شاخصه این شهر زیبا هستند. بناهای تاریخی قزوین شامل آب‌انبارها، حمام‌ها، سرای سعدالسلطنه، عمارت چهل‌ستون و بناهای تاریخی دیگر جاذبه‌هایی هستند که با حدود ۲.۵ ساعت رانندگی از تهران قابل بازدید هستند. یک روز تعطیل می‌تواند روز خوبی برای قدم زدن در کوچه‌پس‌کوچه‌های تاریخی این شهر زیبا باشد.

تاریخچه حمام قجر قزوین

یکی از زیباترین جاذبه‌های تاریخی قزوین حمام قجر است اما آیا حمام قجر در دوره قاجار ساخته شده‌است؟ حمام قجر برخلاف نامش مربوط به دوره قاجار نیست و از بناهای دوره صفوی است. حمام قجر به دستور شاه‌عباس دوم صفوی و به دست «امیرگونه خان قاجار» ساخته‌ شده است. در روایات تاریخی سال ساخت این بنا ۱۰۵۷ ه.ق ذکر شده‌ و این حمام در ابتدا «حمام شاه» نام داشت. در دوره قاجار به دلیل اینکه معمار بنا از خاندان قاجاریه بوده، نام حمام به «حمام قجر» تغییر پیدا کرده است.

حمام قجر در سال ۱۳۷۹ ثبت ملی شده و پس از مرمت از سال ۱۳۸۶ به موزه مردم‌شناسی قزوین تبدیل شده است.

حمام قجر قزوین، مظهر معماری حمام ایرانی

حمام قجر قزوین مانند همه‌ حمام‌های ایرانی از سه بخش اصلی سربینه، میان‌در و گرمخانه تشکیل شده‌است. اصول معماری این حمام‌ها بر اساس طب سنتی طراحی شده‌اند. به‌گونه‌ای که از سربینه تا گرمخانه دما و رطوبت بالا می‌روند. این سه فضای اصلی از طریق راهرو و هشتی به هم مرتبط‌ هستند.

سربینه یا رختکن حمام، فضایی سرد و خشک دارد و در معماری ایرانی این فضا معمولاً به شکل هشت‌ضلعی ساخته ‌می‌شود. سربینه حمام قجر قزوین نیز نقشه‌ای هشت‌ضلعی دارد و در میان سربینه حوضی بسیار زیبا بنا شده‌است. در اطراف حوض سکوهایی است که در گذشته محل رختکن بوده و در حال حاضر بخشی از اشیا موزه مردم‌شناسی در این قسمت قرار دارند.

در گذشته سربینه علاوه بر رختکن، به‌عنوان فضایی عمومی محل دادوستد و گپ وگفت بود.

میان‌در فضایی است که سربینه و گرمخانه را از هم جدا می‌کند. این تفکیک فضایی از طریق راهروها و هشتی‌های طولانی، به این علت است که افراد در هنگام خروج از حمام به‌طور ناگهانی از هوای گرم وارد هوای سرد نشوند.

گرمخانه فضای اصلی استحمام در حمام‌های ایرانی است. حمام قجر قزوین گرمخانه‌ای بزرگ شامل خزینه آب گرم، حوض آب سرد، اعیان‌نشین و آب‌انبار دارد. انتقال آب در حمام قجر از طریق لوله‌های سفالی و یا اصطلاحاً «تنپوشه‌های سفالی» انجام می‌شد.

سقف فضاهای حمام قجر قزوین به‌صورت گنبدی ساخته شده و هر گنبد دارای جام‌خانه‌ای زیبا است. در گذشته حمام‌ها نسبت به سطح خیابان پایین‌تر ساخته می‌شدند و برای تامین‌ نور و تهویه جام‌خانه‌هایی تعبیه می‌شدند که علاوه بر کاربردی بودن نمای زیبایی به حمام‌های ایرانی داده است.

فضای داخلی حمام قجر قزوین شامل طاق‌ها و گنبدهایی است که با رسمی‌بندی و یزدی‌بندی‌های زیبایی تزیین شده‌اند. رسمی‌بندی از تکنیک‌های زیبای انتقال بار در معماری اسلامی‌ است. در این حالت بار ساختمان از طریق خطوطی که در زیر طاق‌ها زده می‌شود، از سقف به زمین منتقل می‌شود. یزدی‌بندی کاربرد سازه‌ای ندارد و صرفا از تزئینات طاق‌هاست که در ظاهر شبیه به رسمی‌بند‌ی است. طاق‌ها علاوه بر کاربرد سازه‌ای زیبایی قابل ملاحظه‌ای به فضای داخلی حمام قجر داده‌اند.

موزه مردم‌شناسی حمام قجر

پس از تبدیل حمام قجر قزوین به موزه مردم‌شناسی این حمام به سه بخش اقوام، آداب‌ورسوم و مشاغل تقسیم شد.

در قسمت سربینه بخش‌هایی از زندگی اقوام تات، ترک، قزوینی و مراغی نمایش داده می‌شود.

در قسمت میان‌در در دو سمت فضا، تابلوهای برجسته‌ای قرار دارند که نشان‌دهنده‌ آداب‌ورسوم مردم قزوین هستند. یکی از این رسوم زیبا پنجاه بدر است. قزوینی‌ها در پنجاهمین روز سال به‌پاس بارش‌های بهاری یک روز را در طبیعت سپری می‌کردند و این رسم به زیبایی در موزه مردم‌شناسی قزوین به نمایش در‌آمده است.

قسمت مشاغل موزه مردم‌شناسی در گرمخانه قرار دارد. در این بخش مشاغل مختلف مردم قزوین در گذشته و حال به نمایش گذاشته شده‌است.

دسترسی به حمام قجر قزوین

پیاده از سبزه‌میدان در راستای خیابان امام خمینی به سمت خیابان عبید زاکانی حرکت کنید. در راستای خیابان عبید زاکانی و بافت تاریخی قدم بزنید و به نیمه‌ خیابان که رسیدید، در سمت چپ و ابتدای کوچه‌ درگاهی این جاذبه تاریخی را می‌بینید.