دیدنی‌های قزوین، پایتخت صفوی

تور قزوین گردی

معرفی شهر قزوین

قزوین فاصله زیادی از پایتخت ندارد و در مسیر اصلی مسافران از تهران به شهرهای شمال و شمال غرب قرار گرفته. آب و هوای شهر قزوین در تابستان خنک است و زمستان سردی دارد. در شمال قزوین رشته کوه البزر و در قسمت جنوبی و شرقی آن دشت نسبتاً همواری قرار دارد. به همین دلیل از نظر مناطق طبیعی، شهر قزوین تنوع نسبی دارد.

همچنین، در شهر قزوین صدها تپه باستانی شناسایی شده که هر یک برگی از تاریخ و تمدن ایران را در خود جای داده است. حفاری تپه سگزآباد به تنهایی نشان‌دهنده تمدن 9 هزار ساله سکونت بشر در این دشت حاصل‌خیز است.

قزوین در عصر صفوی، پایتخت صفویان

شهر قزوین در عصر صفویان به علت قرارگیری در مسیر جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان، حائز اهمیت شد و برای مدتی عنوان پایتخت را نصیب خود کرد. با انتقال پایتخت از تبریز به قزوین، شاه طهماسب دستور داد مجموعه باغ و عمارت‌هایی باشکوهی در قزوین بسازند که اکنون تعداد معدودی مانند چهلستون یا کلاه فرنگی باقی مانده است.

دیدنی‌های قزوین

دیدنی‌های قزوین زیاد و متنوع‌اند. در اینجا به معرفی برخی از مهم‌ترین مکان‌های دیدنی قزوین می‌پردازیم.

سردر عالی‌قاپو
سردر عالی‌قاپو یکی از 7 دروازه باغ یا دولتخانه صفوی بوده و در دوره سلطنت شاه طهماسب ساخته شده و در زمان سلطنت شاه عباس اول به صورت کنونی تغییر شکل یافته است. در زمان قدیم، مقابل این سردر خیابان سپه، اولین خیابان ایران، قرار داشته که می‌توان هیاهو و رفت و آمد مقابل آن را تصور کرد.

خیابان سپه قزوین

بی‌شک یکی از مکان‌هی دیدنی جذاب قزوین خیابان سپه است. خیابان سپه قزوین، نخستین خیابان طراحی‌شده ایران است. این خیابان در دوره صفوی و در زمان پایتختی قزوین ساخته شد. خیابان سپه را شاه طهماسب صفوی در شمال محله شهرستان قدیم یا حصار شاپور احداث کرده. ساخت خیابان سپه هم‌زمان با ایجاد عمارت و خانه‌های دو طرف این خیابان و باغ سعادت‌آباد و عمارت دولتخانه و حرم‌سرا و باغ‌های شرقی و غربی عمارات مذکور بوده ‌است. ظاهراً نام «خیابان» هم از نام محله‌ای به نام «خیابان» در هرات گرفته شده که شاه طهماسب در دوران ولیعهدی در آن شهر ساکن بوده ‌است. در آن زمان، خیابان را از سوی جنوب امتداد داده و به گورستان جنوب شهر قزوین رسانده‌اند. بعدها نام این خیابان بر قسمتی از محله شهرستان قدیم اطلاق شد و این بخش از شهر قزوین را «محله خیابان» نامیدند.

عمارت کلاه فرنگی
عمارت کلاه فرنگی و سردر عالی‌قاپو تنها بناهای باقی مانده از باغ صفوی هستند. در واقع این بنا تنها کوشک باقی‌مانده از دوران شاه طهماسب صفوی در قزوین است. در این عمارت می‌توانید نقاشی‌هایی از مکتب قزوین و مکتب افشاریه را ببینید. این بنا در دوره قاجاریه مرمت و بازسازی شده و چهلستون نام گرفت. امروزه طبقه دوم آن به‌عنوان موزه خوشنویسی استفاده می‌شود.

دروازه‌های قزوین

شهر قزوین آثاری دارد که هر یک بازگوکننده بخشی از فرهنگ و تاریخ مردم این خطه است. به طور قطع دروازه‌های شهر که تردد مسافران بی‌شمار را به خود دیده‌اند، از همین آثار هستند.

دروازه تهران قدیم

این دروازه که از آثار دوره قاجاریه است، ابتدای خیابان تهران قدیم (منتظری) قرار دارد. بنای دروازه آجری است و دارای یک سر در اصلی و دو راه ارتباطی در طرفین است. دروازه تهران هشت گلدسته دارد. در قدیم دارای تزیینات کاشیکاری بوده و ورودی اصلی آن دارای رسمی‌بندی و کاسه‌بندی است.

 

دروازه درب کوشک

دروازه درب کوشک (جوسق قدیم) در انتهای خیابان نادری واقع شده است. این دروازه برخلاف دروازه تهران قدیم تنها دارای یک نما به سوی خارج شهر است. در طرفین در ورودی، گلدسته‌ها و طاق‌نماهایی قرار گرفته‌اند. در نمای خارجی دروازه درب کوشک کاشیکاری رسمی‌بندی قابل مشاهده است.

پایتخت خوشنویسی ایران

هنرمندان و اساتید بزرگی مانند میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)، میرزا محمد حسین عماد الکتاب قزوینی، میرزا محمدعلی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم الله را به صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)، عبدالمجید طالقانی و ملک محمد قزوینی، همگی در قزوین پرورش یافته‌اند. به همین دلیل این شهر به «پایتخت خوشنویسی ایران» مشهور است. یکی از مکان‌ای دیدنی قزوین هم موزه خوشنویسی در کاخ چهل ستون است. همچنین، رویدادهای خوشنویسی در این شهر برگزار می‌شوند که از میان آن‌ها می‌توان دوسالانه خوش‌نویسی ایران، جشنواره خوش‌نویسی آیات قرآنی و جشنواره خوش‌نویسی غدیر را نام برد.

مشاهیر قزوین

قزوین ناخودآگاه با نام مشاهیری عجین است که تأثیر بسزایی در پیشبرد فرهنگ کشور داشته‌اند. از جمله مشاهیر قزوین می‌توان به حمدالله مستوفی مورخ و شاعر، عبید زاکانی شاعر و طنز پرداز، شهید ثالث، عارف قزوینی آزادی‌خواه و شاعر ملی، علامه علی‌اکبر دهخدا گردآورنده فرهنگ سترگ دهخدا، علامه محمد قزوینی محقق و مصحح متون ادبی، ابوالحسن اقبال آذر (اقبال سلطان) خواننده چیره‌دست آواز ایران، سید محمد دبیرسیاقی محقق و مصحح متون ادبی و محمدعلی رجایی رییس جمهور شهید اشاره کرد. 

آرامگاه‌های قزوین

امام‌زاده حسین
یکی از جاهای دیدنی قزوین، آرامگاه امام‌زاده حسین است که بنا بر قول رافعی، فرزند 2 ساله امام رضا (ع) در آن دفن شده است. بنای اصلی امام‌زاده متعلق به دوره صفویه است که بعدها تغییراتی در آن داده‌اند. این تغییرات شامل ایوان آینه‌کاری که به آن الحاق شده، حجره‌ها و رواق به‌همراه سردری زیبا به دور آن است.

به جز ضریح نفیس چوبی آن که تاریخ 806 قمری را نشان می‌دهد و از صنایع گره‌چینی مجوف است، باقی آثار از بناهای دوره صفوی و قاجار است.

در قبرستان امام‌زاده حسین می‌توان مزار بسیاری از مشاهیر و شهدای این مرز و بوم را دید که از آن جمله می‌توان به مزار خلبان شهید، تیمسار عباس بابایی اشاره کرد که در تقویت نیروی هوایی کشور نقش مؤثری داشت.

مقبره حمدالله مستوفی
مقبره آجری برجی‌شکل حمدالله مستوفی مورخ عصر ایلخانی جزو مکان‌های دیدنی قزوین است. برای دیدن این بنا که از قرن هشتم هجری باقی‌مانده باید به  خیابان طالقانی قزوین بروید. برج مربع شکل توسط چهار فیل‌پوش، هشت ضلعی شده و در نهایت گنبد مخروطی بر آن قرار گرفته است. داخل بنا کتیبه‌ای قرار دارد که روی آن سوره مبارکه هل اتی به خط نسخ گچبری شده است.

مجموعه بازار قزوین

یکی از مکان‌های دیدنی قزوین، مجموعه بازار آن است. این مجموعه یکی از باارزش‌ترین آثار به جای مانده معماری شهر قزوین است. تاریخ ساخت این مجموعه به دوره صفویه باز می‌گردد اما بیش‌تر بناهای کنونی متعلق به دوره قاجار هستند. شکل بازار قزوین که طرحی شطرنجی دارد آن را به یک پلان طراحی شده بسیار شبیه می‌سازد. از مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین می‌توان به مسجدالنبی (مسجد شاه)، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی (سرای شاه)، تیمچه‌های روباز و سرپوشیده و راسته قیصریه اشاره کرد.

سرای سعدالسلطنه
سرای سعدالسلطنه یکی از کاروان‌سراهای درون شهری دوره قاجاریه است. این کاروانسرا که در محدوده بافت تاریخی فرهنگی قزوین قرار گرفته، به عنوان یک سرای بازرگانی استفاده می‌شده. بزرگ‌ترین کاروان‌سرای سرپوشیده و درون شهری ایران، کاروان‌سرای سعدالسلطنه است. ویژگی منحصربه‌فرد این سرا، داشتن چندین حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته، چهارسوق، مسجد، چایخانه و بخش‌های دیگر است.

برای دیدن این کاروانسرا باید به خیابان امام خمینی قزوین بروید. نام‌های دیگر آن سرای سعادت، سرای سعدیه و بازارچه سعدالسلطنه هستند. این محل با آمدن نیروهای روس طی جنگ جهانی اول دچار تغییراتی شد و بعضی از بخش‌ها تغییر کاربری داد. به عنوان مثال، یکی از سراها به انبار قند و شکر تبدیل شد.

از دیگر نکات جالب این بنا، محل قرارگیری انبارهاست. هیچ کدام از انبارها راه مستقیمی به بیرون ندارد تا از سرقت جلوگیری شود.

بناهای مذهبی قزوین

انواع بناهای مذهبی از مسجد گرفته تا کلیسا جزء مکن‌های دیدنی قزوین‌اند. برخی از مهم‌ترین بناهای مذهبی این شهر عبارتند از:

مسجد جامع قزوین

یکی از کهن‌ترین و بزرگترین مساجد جامع ایران، مسجد جامع قزوین است. نام‌های دیگر آن  مسجد جامع عتیق یا مسجد جامع کبیر است.برای دیدن مناره‌های باشکوه کاشا‌کاری شده، ایوان‌های رفیع و گچبری‌های نفیس این اثر تاریخی دوران اسلامی باید به محله دباغان قزوین بروید.
در واقع در زمان هارون‌الرشید آن را روی بقایای یک آتشکده ساسانی ساخته‌اند. قدیمی‌ترین بخش مسجد پس از آثار چهارطاقی ساسانی که در زیر مقصوره قرار گرفته، طاق هارونی است که سال 192 هجری ساخته شده است. مقصوره و گنبد سلجوقی، بخش‌های زیبای مسجد هستند.

مسجدالنبی
یکی از مکان‌های دیدنی قزوین، از وسیع‌ترین مساجد ایران است که نزدیک به 14 هزار مترمریع مساحت دارد. ساخت مسجدالنبی، مسجد شاه یا مسجد سلطانی، رابه دوره صفویه نسبت می‌دهند. این مسجد پس از تخریب، در زمان قاجاریه به فرمان فتحعلی‌شاه تجدید بنا شد.

مسجد حیدریه
مسجد حیدریه یا مسجد جامع صغیر قزوین، از جاهای دیدنی قزوین با تزیینات زیبا و یکی از عالی‌ترین بناهای معماری ایران به شمار می‌رود. ساخت این مسجد به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد که پس از تخریب در زلزله ۴۹۸ هجری شمسی، در زمان سلجوقیان بازسازی شده. مسجد حیدریه قزوین سال‌ها محل اجتماع حنیفیان بوده و تا دوران حکومت صفویان دایر بوده است. گفته می‌شود به‌دلیل شیعه بودن پادشاهان صفوی، این مسجد از نظر افتاده، متروک و خراب شده است. مقصوره  این مسجد چهار ایوانی، تنها قسمت باقی‌ماده از دوران شکوه آن است. امروزه این بنا قسمتی از یک مدرسه پسرانه ابتدایی، سالن امتحان و کتابخانه آن است.

حسینیه امینی‌ها
حسینیه امینی‌ها نمونه کامل‌ترین و زیباترین خانه‌های سبک قزوین است. این خانه که متعلق به یکی از تاجران قزوینی بوده، بعدها به حسینیه تغییر کاربری داده است. آنچه که امروزه از این خانه به جای مانده، چهار حیاط و فضاهای مختلف در دو طبقه همکف و زیرزمین است.

کلیسای رفیع
کلسیای رفیع در حیاط مدرسه‌ای به همین نام قرار دارد. این کلیسا در دوره پهلوی اول در این محوطه که از زمان‌های گذشته مجموعه آموزشی و عبادتی ارمنیان قزوین بوده، ساخته شده است. کلیسا بنایی آجری، با طرحی مبتنی بر محورهای چلیپایی بوده که فضای اصلی آن مستطیل شکل است و در داخل آن چهل ستون قرار گرفته‌اند.

 

کلیسای کانتور 
کلیسای کانتور معروف به برج ناقوس مجموعه‌ای بوده که در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی دوم به دست روس‌ها ساخته شده است. این بنا، کلیسای کوچکی است که همانند دیگر کلیساها دارای طرحی چلیپایی بوده و محراب آن، رو به شرق دارد.

 

گراند هتل قزوین

یکی از مکان‌های دیدنی قزوین و قدیمی‌ترین گراند هتل باقی‌مانده در ایران، گراند هتل قزوین است. در اواخر دوران قاجار، بین سال‌های 1299 تا 1300 ارباب برزوی شاپور پارسی این هتل را ساخت. گراند هتل قزوین، دومین مهمان‌خانه این شهر و جزء اولین هتل‌هاییست که در ایران به سبک معماری اروپایی ساخته شد. در شرق خیابان پیغمبریه و در قسمت غربی ارگ صفوی می‌توانید آن را ببینید. در قسمت جنوبی هتل سالن سینمایی قرار دارد. پشت این عمارت بنای عدلیه قرار داشته ‌که امروزه محل مدرسه علامه محمد قزوینی است. گراند هتل قزوین شاهد وقایع بزرگی مانند طراحی کودتای رضاشاه بوده ‌است.

 

 

آب‌انبارهای قزوین

بخشی از جاهای دیدنی قزوین را آب‌انبارهای متنوع تشکیل می‌دهند؛ از جمله:

آب‌انبار سردار بزرگ
این آب‌انبار بزرگترین آب‌انبار تک گنبدی ایران محسوب می‌شود. در بالاترین قسمت گنبد عظیم آجری، بادگیری قرار گرفته که 5/28 متر ارتفاع دارد. بانیان این بنا؛ محمدحسن خان و محمدحسین خان سردار از امرای فتحعلی‌شاه قاجار هستند. این آب‌انبار دارای سردری رفیع با قوس جناغی است. راه شیر آب‌انبار 50 پله سنگی دارد و برای دسترسی یافتن به آب 5 / 12 متر پایین باید رفت.

آب‌انبار سردار کوچک
این آب‌انبار مقابل مسجد و مدرسه سردار قرار دارد. یکی از بناهای ساخته شده توسط برادران سردار، امرای فتحعلی‌شاه قاجار این آب‌انبار است. آب‌انبار سردار دارای سردری مزین به کاشی‌کاری است. داخل ورودی آن رسمی‌بندی شده و کتیبه‌ای از سنگ مرمر به خط نستعلیق دارد. راه شیر آب‌انبار 36 پله دارد. در مرکز مخزن مربع شکل ستون عظیمی قرار گرفته که چهار تویزه را تحمل می‌کند. پوشش آب‌انبار را چهار گنبد خفته تشکیل می‌دهد که در مرکز هر یک بخارکش کوچکی قرار گرفته است.

آب‌انبار حاج کاظم
این آب‌انبار که زیباترین آب انبار شهر محسوب می‌شود، دارای سردری زیبا و مزین به کاشی است و علاوه بر کاشیکاری دارای طاق رسمی‌بندی و کتیبه سنگی است. را ه شیر آب‌انبار دارای 33 پله بوده و سقف آن طاق با قوس جناغی است. از ویژگی‌های دیگر این آب‌انبار وجود دو بادگیر به ارتفاع 8 متر مزین به کاشی است.

آب‌انبار زنانه بازار
آب‌انبار زنانه بازار که در ضلع غربی مسجدالنبی گرفته، از جاهای دیدنی قزوین و بزرگترین آب‌انبار بازار قزوین است. بانی آن مرحوم حاج ملا عبدالوهاب از علمای بنام شهر و معاصر فتحعلی‌شاه است. سردر این آب‌انبار از بین رفته و از روی شواهد، بازسازی شده و بسیار کوچک و ساده است. راه شیر آب‌انبار  43 پله دارد. این آب انبار دارای پنج بادگیر بوده که همگی در پشت دیوارهای بازار و مسجد پنهان شده‌اند.

آب‌انبار مسجد جامع (خیابان)
این آب‌انبار در جلوخان مسجد جامع واقع شده و بنا بر کتیبه ورودی، در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی ساخته شده است.
سردر آب‌انبار دارای طرحی ساده و فاقد هرگونه تزیین است. راه شیر آب‌انبار دارای 37 پله سنگی است.

گرمابه‌های قزوین

از دیگر مکان‌های دیدنی قزوین گرمابه یا حمام‌های تاریخی آن هستند. با برخی از این گرمابه‌ها آشنا شویم:

گرمابه قجر 
حمام قجر با توجه به شواهد به دست آمده از لایه‌برداری‌ها در دوره صفویه شکل گرفته است. ورودی گرمابه با چند پله به هشتی ساده و سپس با یک انحراف محور به سربینه می‌رسد. سربینه وسیع گرمابه پلان هشت ضلعی داشته که هر ضلع آن دارای شاه‌نشین و طاق‌نما است. حوض بسیار زیبایی نیز در وسط گرمابه قرار گرفته است. گرمابه دارای کاشیکاری بوده و طاق‌های آن رسمی‌بندی شده‌اند.

اکنون موزه مردم‌شناسی در سه بخش اقوام، آداب و رسوم و مشاغل در این حمام مورد بازدید علاقه‌مندان قرار دارد.

 

گرمابه حاج محمدرحیم
گرمابه حاج محمدرحیم معروف به صفا، به سال 1259 هجری توسط حاجی عبدالله تبریزی برای خاندان امینی بنا شد. این گرمابه دارای دو بخش مجزا برای خانم‌ها و آقایان است. ورودی بخش آقایان به خیابان مولوی دسترسی داشته که در اثر احداث، سردر آن تخریب شده و ورودی اولیه تغییر مکان داده است. ورودی بخش خانم‌ها به کوچه دسترسی دارد. سربینه و گرمخانه در بخش آقایان وسیع‌تر بوده و از معماری پیچیده‌تر و زیباتری برخوردار است. بخش آقایان همچنین دارای استخر آب سرد نیز هست. تقریباً تمامی فضاها با انواع مختلف رسمی‌بندی مزین شده‌اند.

آداب‌ورسوم قزوین

پنجاه به در
هر سال در پنجاهمین روز سال، یعنی بعد از ظهر روز 19 اردیبهشت، از زمانی که هنگام ظهر، زهر آفتاب گرفته می‌شود، مردم قزوین به مصلای شهر می‌روند. این مصلا میان باغ‌های جنوب شرقی شهر است. در گذشته در این مکان یک آب‌انبار و یک مسجد وجود داشته که تنها بخشی از آب‌انبار آن به جا مانده است. در این روز مردم آش پخته و در دل طبیعت تفریح می‌کنند.

 

روز قزوین
9 شهریور ماه در تقویم روز قزوین نام‌گذاری شده‌است. زیرا در این روز قزوین سالروز شاه طهماسب صفوی قزوین را به‌عنوان پایتخت انتخاب کرده است. در این روز بازدید از موزه‌ها و اماکن سیاحتی رایگان است. نمایشگاه خوش‌نویسی، جشنواره موسیقی، نمایش‌های محلی، سینمای تابستانه و نمایشگاه صنایع دستی را می‌توان از برنامه‌های شاخص روز قزوین برشمرد.

جشن انار 

یکی از جاهای دیدنی قزوین روستای طارم است. در این روستا، هر سال اواخر شهریور یا اوایل مهرماه، روزی برای چیدن انار تعیین می‌شود. در این روز، اهالی روستا همگی با نواختن دایره و ساز و دهل به چیدن انار مشغول می‌شوند. 

جشن فندق

جشن فندق در اواسط مردادماه در روستای رودبار قزوین برگزار می‌شود. در این جشن، یک نفر  بداهه‌خوانی می‌کند و بقیه افراد اشعار او را می‌خوانند و به چیدن فندق می‌پردازند. از دیگر رسومی که در این روز انجام می‌شود، درست کردن "گلوانه" توسط دختران جوان است."گلوانه" نوعی گردنبند با هسته فندق است که دخترانی که نامزد دارند برای هدیه دادن به همسرانشان در زمستان، آن را درست می‌کنند.

کوسه گلین (کوسن گلین)

از نشانه‌های نوروز در قزوین، گروه های کوچک نوازندگان دوره‌گرد هستند. این گروه‌ها معمولا از روستاهای اطراف شهر به قزوین آمده و ترانه‌های کوتاهی با آرزوی خوشبختی در سال نو می‌خوانند و هدیه‌ای از مردم دریافت  می‌کنند. به این مراسم کوسه گلین، نوروزخوانی، نوروز نثار یا نوروز نوسال می‌گویند.

در مراسم کوسه گلین افرادی که لباس سرخ و کلاه بوقی به تن دارند، چهره‌های خود را سیاه کرده‌ و زنگوله به پا و با دست‌افشانی، پایکوبی و ترانه‌خوانی به در خانه‌ها رفته و مژده آمدن نوروز را به قزوینیان می‌دهند. مردم قزوین بخشیدن پول و شیرین به نوروزخوان را خوش‌یمن می‌دانند.

چمچمه خاتون
چمچه خاتون نوعی مراسم طلب باران است. در این مراسم یک پیرزن عروسکی کوچک که آن را از پارچه و لباس‌های کهنه درست کرده و آن را در دست گرفته و در کوچه‌ها به راه می‌افتد. بچه‌ها هم پشت سر او حرکت می‌کنند و به هر خانه‌ای که می‌رسند صاحب خانه مواد تهیه آش مانند نخود، رشته و … را به آن‌ها می‌دهد. بعد از جمع شدن این مواد، همزمان با پختن آش، نماز طلب باران خوانده و دعا می‌کنند. این آش را بین اهالی تقسیم می‌کنند. مردم معتقدند که پس از مدتی باران خواهد آمد. این رسم را در سال‌های خشکسالی برگزار می‌کرده‌اند.

تیر گان (تیر ماه سیزده)
این جشن همان جشن تیرگان ایران باستان است و در روز سیزدهم تیرماه برگزار می‌شده.