آشنایی با جنگلهای هیرکانی ایران hyrcanian forest
انتظار جنگلهای هیرکانی به سر رسید و بلاخره در لیست ثبت جهانی یونسکو قرار گرفت. در مورد اینکه چرا جنگلهای هیرکانی مورد توجه جهان قرار گرفته دلایل زیادی وجود دارد؛ از قدمت این درختان بگیرید تا ویژگی‌های منحصر به فرد آنها نظر هر کسی را جلب می‌کند. درختان هیرکانی آنقدر کهنسال‌اند که برخی رویش آنها را به زمان دایناسورها و دوره سوم زمین‌شناسی نسبت داده‌اند. این درختان در نقاط مختلف اروپا و سیبری قادر به زندگی نبودند؛ برعکس حاشیه دریای خزر بهترین جا برای زندگی آنها شد. هوای این نواحی معتدل بود و درختان هیرکانی هزاران سال تا به امروز به زندگی ادامه دادند و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری زیادی در دل خود پروراندند. در حال حاضر 150 گونه بومی (آندمیک) درختی و بوته‌ای در جنگل هیرکانی وجود دارد که شمشاد (Buxus hyrcana) و انجیلی (Parrotia persica) از این جمله‌اند.
جنگلهای هیرکانی کجا دیده می‌شوند؟
جنگلهای هیرکانی که جزو جنگلهای سبز تابستانی، جنگلهای پهن برگ و جنگلهای مدیترانه‌ای به شمار می‌روند مانند نوار باریک و بلندی در دامنه شمالی کوه‌های البرز روییده‌اند. این جنگلها در حاشیه جنوب دریای خزر، در مازندران، گیلان، گرگان تا ارسباران دیده می‌شوند. خانه اصلی جنگلهای هیرکانی مازندران است؛ چیزی حدود 53 درصد از جنگلهای هیرکانی در این خطه قرار دارد. 26 درصد دیگر در گیلان و 21 درصد آن در گلستان واقع شده‌اند. در جنگل الیمستان، افراتخته، جنگل ابر، جنگلهای ارسباران، ناهارخوران گرگان، بولا، جنگل واز، پلنگ دره، لیسار و... می‌توانید از جنگلهای هیرکانی بازدید کنید. هیرکان نام قومی در گلستان بود و جنگلهای هیرکانی احتمالا نامشان را از همین قوم گرفته باشند.
جنگلهای هیرکانی به ثبت جهانی رسیدند
جنگلهای هیرکانی تنها بازمانده دوران عصر یخبندان و دوره سوم زمین‌شناسی هستند. قدمت طولانی، تنوع بالای زیستی، نقش چشمگیر در حیات زمین باعث شد برای نخستین بار آذربایجان به فکر ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی بیفتد. جنگلهای هیرکانی با معیارهای یونسکو برای ثبت جهانی میراث طبیعی هم‌خوانی داشتند. البته در سال 2005، با ثبت جهانی این درختان موافقت نشد و بعد از تلاش کشورهای آذربایجان و ایران به تازگی سازمان یونسکو با ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی در ایران موافقت کرد. حدود 310 هزار هکتار از جنگلهای هیرکانی به ثبت جهانی رسید. ثبت جهانی این جنگلها خبر خوشی است. این موضوع در کنار گذاشتن رفتارهای غلط مثل دامداری، طرح‌های جنگل‌داری و پیشرفت روستاها در این مناطق نقش چشمگیری خواهد داشت و بودجه‌هایی به آن اختصاص داده خواهد شد.
ویژگی و مساحت جنگلهای هیرکانی
جنگلهای هیرکانی حدود 55 هزار کیلومتر مساحت دارند. از این مقدار حدود 20 هزار هکتار در آذربایجان و 2 میلیون هکتار آن در ایران واقع شده است. طول این نوار حدود 800 کلیومتر و عرض آن بین 20 تا 70 کیلومتر در نوسان است. جنگلهای شمال ایران از آستارا شروع و تا دره گلیداغی بجنورد ادامه می‌یابد. گسترش عمودی آن از سطح دریا شروع و تا ارتفاع حداکثر 2800 متر ادامه پیدا می‌کند. مساحت این جنگلها در اوایل قرن جاری، به 6/3 میلیون هکتار برآورد شد. با شروع بهره‌برداری تجاری از جنگلهای هیرکانی و هم‌چنین چرای مفرط و قطع بی‌رویه، این سطح در حال کاهش است. تقریبا نیمی از این جنگلها از بین رفته و تنها حدود ۳/۱۰ درصد آنها محافظت می‌شوند.
جنگلهای شمال از نظر تعداد گونه درختی و درختچه‌ای بسیار غنی‌اند و تقریبا 80 گونه درختی (به طور عمده پهن برگ) و 50 گونه درختچه‌ای به صورت طبیعی در این جنگلها یافت می‌شود.
محل رویش جنگلهای هیرکانی
1- جلگه و ارتفاعات پایین (عمدتا بلوط شمشادستان , توسکاستان , توسکا لرگستان , جامعه انجیلی)
2- دامنه‌های متوسط (عمدتا انجیلی ممرزستان , بلوط ممرزستان)
3- دامنه‌های مرتفع (راشستان و راش - ممرزستان)
4- ارتفاعات فوقانی و مرز جنگل (شامل گونه‌های غالب اوری, لور, سرو سابینا و کامونیس).
جنگل راش جزو جنگلهای هیرکانی
بخش وسیعی از جنگلهای هیرکانی شامل جنگلهای راش می‌شود. جنگل راش، مشهورترین و گسترده‌ترین گونه درختی جنگلهای کوهستانی شمال به شمار می‌رود. از مشهورترین درختان این جنگل می‌توان راش، بلوط، توسکا، ممرز، افرا، انجیلی، نارون، زبان گنجشک، گیلاس وحشی، بارانک، سرخدار، نمدار، شمشاد، لرگ، لیلکی، خرمندی، آزاد، انجیر و... را نام برد. از درختچه‌های این جنگلها نیز می‌توان به ازگیل، زالزالک، زغال اخته، الوچه وحشی، انار، جل، خاس، کوله خاس، سیب وحشی و... اشاره کرد.
جنگلهای هیرکانی شرق ایران
چهره متفاوتی از این جنگلها نیز در آذربایجان شرقی و در منطقه ارسباران به چشم می‌خورد که به عقیده برخی کارشناسان مستقلا با نام جنگلهای ارسباران در طبقه‌بندی جنگلهای ایران یاد می‌شود. اقلیم شمال ایران در حقیقت یک اقلیم نیمه‌مدیترانه‌ای، دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. میزان بارش سالانه در این منطقه، به طور متوسط 1000 میلی‌متر است که بیشترین آن در قسمت‌های غربی و کمترین آن در نواحی شرقی می‌بارد. به طور متوسط میزان بارندگی از غرب به شرق کاهش می‌یابد، حداکثر میزان بارش اندازه‌گیری شده در حدود 2000 میلی‌متر و حداقل 600 میلی‌تر در سال است. پراکنش بارندگی در طول سال کاملا منظم نیست. بیشترین مقدار بارندگی در فصول بهار و پاییز و کمترین آن در تابستان است. طول دوره خشکی نیز از غرب به شرق افزایش می‌یابد. به طور متوسط طول دوره خشکی در غرب یک ماه، مناطق مرکزی 2 ماه و در قسمت‌های شرقی گاهی به 3 ماه در سال نیز می‌رسد. درجه حرارت متوسط سالانه بین 15 تا 18 درجه سانتی‌گراد است. میانگین گرم‌ترین ماه سال بین 28 تا 35 درجه و سردترین ماه سال بین 1 درجه بالای صفر تا 4 درجه زیر صفر است.
حیات وحش در جنگل های هیرکانی
1- پرندگان
گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن که در پائیز مهمان جنگلهای هیرکانی است، قرقاول خزری گونه در حال انقراض، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، قرقی، شاهین، قوش، دال (کرکس)، عقاب، جغد، اردک اره (اردک خاکستری یا مرمری هم گویند)
2- پستانداران و چهارپایان
مرال، شوکا، کل و بز در اکثر نقاط منقرض شده به جز بخشی در پارک ملی گلستان و جنگلهای هیرکانی آمل، پلنگ، گرگ، گراز، خرس قهوه‌ای (رنگ قهوه‌ای مایل به حنایی، دارای چشمانی ضعیف ولی حس بویایی و شنوایی قوی) روباه سر دم سیاه (مختص جنگلهای هیرکانی)، شغال، سمور، خارپشت (جوجه تیغی)، چوله (تشی)، خرگوش، موش جنگلی، گورکن، گربه وحشی، جنگلهای هیرکانی آمل زیست‌گاه و محل کشف اسبچه خزر (کاسپین) نیز است.
منبع:اکولوژی بوم شناسی Ecology
لینک کوتاه:
http://dlho.ir/n812 کپی کردن
سیما رفیعی
کارشناس ارشد فلسفه غرب، علاقه‌مند به سینما، مطالعه و ورزش
گردآوری و تنظیم: تحریریه دالاهو
لطفا در نشر دانسته‌های خود کوشا باشید.
برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب‌سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.
سلام
پیشنهاد شما حتما به واحد عملیات دالاهو منتقل خواهد شد.
با تشکر از پیام شما