تاریخچه کاروانسراهای عباسی

داستان کاروانسراهای ایران

داستان ساخت کاروانسرای شاه عباسی به خواب ترسناک شاه عباس اول صفوی در یکی از شب‌های حکومتش باز می‌گردد. شاه عباس اول در یکی از این شب‌ها، خواب می‌بیند سال 1000 هجری قمری پایان دنیا است. او از اینکه خواب به وقوع بپیوندد و نتواند به سلطنتش ادامه دهد، برای رفع خواب نذری در نظر می‌گیرد. او تصمیم‌ می‌گیرد اگر خوابش به وقوع نپیوندد، برای رفاه حال مسافران مراکز اقامتی ای به نام کاروانسرا بسازد. سال 1008 در حالی که چند سال از خوابش می‌گذر برای ادای نذر پیاده راهی مشهد می‌شود و پس از بازگشت (یعنی در سال 1009) تصمیم به ساخت کارونسرا می‌گیرد. 

چند کاروانسرای شاه عباسی وجود دارد؟

روایت‌های مختلفی برای ساخت کاروانسرای عباسی در زمان شاه عباس اول صفوی وجود دارد. بر سر اینکه از همان ابتدا 999 کاروانسرا ساخته شد یا 1000 عدد، اختلاف نظر وجود دارد. برخی می‌گویند ابتدا 1000 کاروانسرا ساخته شد اما به دلیل دهن پر کن بودن عدد 999 یکی از این کاروانسراها تخریب شد. البته برخی چنین اعتقادی ندارند و معتقدند از همان ابتدا 999 کاروانسرا ساخته شد. کاروانسراهای شاه عباسی در طول زمان آسیب جدی دیدند و تنها 54 عدد از آن‌ها باقی ماند. از این تعداد نیز تنها 25 عدد بازسازی شد. 

معماری کاروانسرای شاه عباسی چگونه است؟

سبک ساخت کاروانسراهای عباسی یکسان است؛ ولی برخی از کاروانسراهای شاه عباسی هنگام بازسازی، ممکن است دستخوش تغییر شده باشند. اول از همه دروازه یعنی همان در ورودی کاروانسرا قرار دارد. از ورودی کاروانسرای شاه عباسی که وارد بشوید یک فضای سرپوشیده با طاق جناغی مانند دیده می‌شود. کاروانسراهای شاه عباسی به شیوه معروف چهارایوانی و با آجر ساخته شده‌اند و در چهار گوشه بنا هم برج‌های مدور و هشت ضلعی قرار دارد. کاروانسراهای شاه عباسی بزرگ که رباط هم نامیده می‌شود، در هر ضلع آن‌ها 7 اتاق و در کاروانسراهای عباسی کوچکتر 5 اتاق دیده می‌شود. 

بخش‌های مختلف کاروانسرای شاه عباسی

هشتی‌ها، حجره‌ها، حوض و غیره بخش‌های مختلف کاروانسرای شاه عباسی هستند. اتاق یا حجره‌های حیاط برای تابستان و اتاق‌های داخلی برای روزهای سرد زمستانی کارکرد داشته‌اند. در هر یک از اتاق‌های کاروانسرای شاه عباسی نیز، اجاقی برای تهیه غذای مسافران گذاشته شده است. در ضلع‌های مختلف کاروانسرا، حجره‌های بزرگتری را می‌بینید که برای اقامت مدیر و مسئول کاروانسرا به کار می‌رفته. حوض و قنات وسط کاروانسرای شاه عباسی نیز برای شستشو و آشامیدن به کار می‌رفته‌اند. 

در برخی از کاروانسراهای عباسی، ساختمانی درست وسط کاروانسرا می‌بینید؛ ممکن است در مورد کاربرد آن برای‌تان سوال پیش آید. این ساختمان در واقع محل بارگیری شترها بوده است. از آنجا بلند شدن شتر به هنگامی که بار سنگین بر پشت دارد با مشکل مواجه می‌شود، این ساختمان را  می‌ساختند تا به راحتی بار موردنظرشان را روی شتر قرار دهند. 

کاروانسراهای شاه عباسی کجا قرار دارند؟

اگر اهل سفر باشید، احتمالا در جای جای ایران کاروانسرای شاه عباسی دیده‌اید. از شمال بگیرید تا جنوب آثاری از کاروانسرای شاه عباسی دیده می‌شود. در ادامه به چند کاروانسرای شاه عباسی در سراسر ایران اشاره خواهیم کرد:

1. کاروانسرای شاه عباسی کرمانشاه: این کاروانسرا مقابل بیستون چشم‌انداز فوق‌العاده‌ای دارد. 

2. کاروانسرای شاه عباسی یزد: در یزد می‌توان به دو کاروانسرای شاه عباسی اشاره کرد: خرانق و میبد. گفتنی است کاروانسرای عباسی واقع در میبد بزرگترین کاروانسرای ایران به شمار می‌رود. در زمان ساخت این کاروانسرا قباد پادشاه بر این شهر حکومت می‌کرد و رونق زیادی داشت. 

3. کاروانسرای شاه عباسی رشت: این کاروانسرا در نزدیکی سراوان و آزادراه رشت-قزوین ساخته شده. 

4. کاروانسرای شاه عباسی اردبیل: این کاروانسرا در منطقه برف گیر شهرستان نیر در اردبیل ساخته شده است. 

5. کاروانسرای شاه عباسی کرج: در نزدیکی تهران و کرج کاروانسرای عباسی دیگری است که پیشنهاد می‌کنیم ببینید. 

6. کاروانسرای شاه عباسی مشکین شهر: این کاروانسرا در روستای مرزی قانلی بولاغ مشکین شهر واقع شده. 

7. کاروانسرای شاه عباسی همدان: در همدان نیز برای بازدید از کاروانسرای عباسی باید  روستای فرسفج بروید. این کاروانسرا به کاروانسرای تویسرکان مشهور است. 

از دیگر کاروانسراهای شاه عباسی می‌توان به کاروانسراهایی در نیشابور، سبزوار، سمنان، ورامین، آوج، شاهرود و کاشان اشاره کرد. 

از آنجا که ساخت کاروانسرا در کشورمان به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد، بد نیست از دیگر کاروانسراهای ایران اطلاع کسب کنید. در مطلب «آشنایی با کاروانسراها» بیشتر بخوانید.

کاروانسرای شاه عباسی روی نقشه