معرفی قلعه بهستان زنجان

طبقات بالای این قلعه برای دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم استفاده می‌شده است.

این قلعه در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنا شده. قلعه به علت وزش بادهای تند و فرسایش، و همچنین عبور رودخانه قزل اوزن از کنار آن، در حال تخریب است. به خاطر شرایط زمانی خاص آن دوره، حاکمان برای دفاع از خود و مردم اقدام به ساخت این قلعه کرده‌اند.

سازندگان قلعه، با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده‌ و اتاق‌ها را به وجود آوردند. سپس هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها نیز به صورت دالان‌هایی به بنا اضافه شده است. فضای کلی قلعه به سه بخش تقسیم می‌شده است: اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها. برخی از فضاها سقفی تیزه‌دار دارند. در برخی بخش‌ها هم محل‌هایی مثلثی‌شکل یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز تعبیه شده است.

در ضلع‌های غربی و شرقی این دژ، راه‌پله‌های زیگ‌زاگی وجود دارد. این راه‌پله‌ها روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و حالا جز ویرانه‌ای تحمیل‌شده بر هسته اصلی قلعه به چیز دیگری شبیه نیست. به دلیل فرسایش طبقات زیرین تردد در این مسیر خطرناک و تقریباً ناممکن است.

راه‌پله‌های ضلع شمال غربی قلعه یکی از مناطق دست‌نخورده و سالم دژ بهستان است. یکی از اتاق‌های بالای این پله‌ها به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده. راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز اقتباس از همین سبک معماری است. بالای قلعه تخته سنگ‌های مسطح وجود دارد اما امروزه به دلیل تخریب زیاد تنها با عملیات کوهنوردی می‌توان به این بخش قلعه رسید. قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر، از جنس سنگ و ساروج، قرار دارد. آب قلعه با استفاده از لوله‌های آب گِلی نیم‌متری به اسم «گنگ» تأمین می‌شده‌ است.

برخی، پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می‌دهند. مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد، در ۱۵ کیلومتری شهر ماه‌نشان، مستقر شدند. قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماه‌نشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به نمایش گذاشته‌ است.

اما، بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناختی تاکنون، پیشینه این دژ تا دوره هخامنشیان به اثبات رسیده. این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز پابرجا بوده و کاربرد داشته‌ است.

این دژ به شماره ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌ است، قلعه‌ای منحصر به فرد که متاسفانه به علت بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی کشور، و به خصوص استان، در آستانه تخریب است. توجه به ساخت دیوارهای حائل در کنار رودخانه قزل اوزن برای حفاظت از قلعه بسیار ضروری است.