چغازنبیل (زیگورات چغازنبیل) کجاست؟

تورهای داخلی

معبد چغازنبیل کجاست؟

برای دیدن معبد چغازنبیل باید سفری به جنوب کشور داشت باشید. به دلیل نوع معماری‌ این معبد به آن زیگورات می‌گویند، در استان خوزستان بین شهرهای باستانی شوش و شوشتر قرار دارد. اگر می‌خواهید بدانید دقیقا زیگورات چغازنبیل کجاست باید بگوییم در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر شوشتر می‌توانید این سازه عظیم را خواهید دید.

عیلامیان چه کسانی بودند؟

پیش از ورود آریایی‌ها، حکومت دیگری در منطقه جنوب غرب ایران وجود داشته که به آن عیلامی می‌گفتند. از ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد تا اولین هزاره پیش از میلاد، عیلامیان حکومت و تمدنی در جنوب غربی ایران برپا کرده بوند که با ورود هخامنشیان محدود شده است. تاثیر این قوم در تاریخ ایران تا حدی است که به پادشاهان هخامنشی خط آموختند. حتی زبان عیلامی اولین زبان رسمی هخامنشیان بود که در نوشتار و تجارت از آن استفاده می‌کردند. اقوام عیلامی سال‌های بسیاری با اقوام بین‌النهرین، یعنی بابلی‌ها، آشوریان و سومری‌ها در جنگ بودند و در نهایت با حمله آشور بانیپال، پادشاه آشوری، برای همیشه از بین رفتند. یکی از بناهای مهم ساخته شده توسط این قوم، زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل است.

زیگورات چیست؟

زیگورات در لغت به معنی مکان مرتفع و بلند است. زیگورات، معبدهایی بوده که 2500 تا 4200 سال پیش، حکومت‌های آسیای غربی برای عبادت می‌ساخته‌اند. در آن زمان معتقد بودند که خدایان حافظ و نگهبان شهراند. در حکومت عیلامیان، خدای اینشوشیناک را محافظ شهر خود می‌دانستند و برای عبادت او این بنا را ساخته بودند. این بناها به صورت چندطبقه، روی تپه‌های مرتفع برای نزدیکی به خدایان و از خشت و آجر گلی ساخته می‌شده. ویژگی خاص این معابد کوچک بودن هر طبقه نسبت به طبقه قبلی‌اش است. به‌طوری‌که از هر طرف به شکل پلکان دیده‌می‌شوند. در زیگورات‌ها مجسمه خدایان را نگه می‌داشتند و مراسم مذهبی‌شان را برگزار می‌کردند. در زبان اکدی به آن «زیقورتو»، در زبان سومری «زیقورات» و عیلامی‌ها به آن «زیقورتو» می‌گویند. در ایران به دلیل مقالات رومن گیرشمن، باستان‌شناس فرانسوی کاشف این بنا، به آن «زیگورات» می‌گویند. در واقع کلمه «زیگورات» از فعل «زیگورو» به معنی «بلند و برافراشته شدن» گرفته شده است.

شهر مذهبی اونتاش

وقتی که اونتاش ناپیریشا (Untash Napirisha) در قرن ١٣ قبل از میلاد به حکومت رسید دستور ساخت شهر «دور اونتاش» را داد. این شهر سه حصار تو در توی خشتی داشته و دروازه اصلی آن روی حصار بزرگش بوده است. در مرکز و مرتفع‌ترین جای شهر، معبد چغازنبیل قرار داشته. بین حصار اول و دوم، کاخ‌ها و معابد کوچکی ساخته بودند. بین حصار دوم و سوم، محل کاخ‌های شاهی، آرامگاه‌های سلطنتی و تصفیه خانه آب شهر بوده‌است. در زیر یکی از این کاخ‌ها پنج مقبره زیرزمینی کشف شده. جالب است بدانید یکی از قدیمی‌ترین تأسیسات آب‌رسانی جهان همین تصفیه‌خانه است. در آن زمان با حفر و ایجاد کانال، از رودخانه کرخه آب شهر را تامین می‌کردند.

سیستم آبرسانی معبد چغازنبیل یا زیگورات چغازنبیل

یکی از دلایل شاهکار بودن این معبد سیستم آبرسانی آن است. می‌دانید که رود دز از نزدیکی این معبد عبور می‌کرده اما امکان استفاده این آب برای ساکنین شهر وجود نداشته. به همین دلیل به دستور اونتاش ناپیریشا کانالی 45 کیلومتری از رود دز تا شهر کشیده بودند. آب به‌خاطر عبور از هفت تپه و دشت خوزستان گل آلود می‌شده و برای استفاده مردم نیاز به تصفیه داشته است. نزدیک حصار خارجی شهر دور اونتاش، مخزن بزرگی خارج از حصار سوم و حوضی درون آن وجود دارد که از طریق نهرهای کوچکی به هم وصل می‌شده‌اند. آبی که از طریق کانال از رود دز به شهر می‌رسیده وارد این مخزن خارجی می‌شده. آب در این مخزن از چند لایه از جمله ماسه، ریگ، زغال و... گذشته و به صورت تصفیه شده وارد حوض درون حصار می‌شده. مردم شهر از آب این حوض استفاده می‌کرده‌اند.

درباره معبد چغازنبیل بدانید

همانطور که گفتیم در سال 1250 پیش از میلاد، اونتاش گال پادشاه عیلام باستان دستور ساخت این بنا را داده است. در آن زمان اینشوشیناک را نگهبان شهر شوش دانسته و برای عبادتش دستور این زیگورات را داده است. اما پس از  حمله سپاه آشوریان تمدن عیلامی‌ها و به همراهش این بنا از بین رفتند. معبد چغازنبیل سال‌های بسیاری زیر خاک بوده تا اینکه در زمان پهلوی دوم توسط رومن گیرشمن کشف شد. کشف این بنای متقارن که به شکل زنبیل برعکس است اطلاعات زیادی درباره پیشینه ایرانیان باستان فراهم کرد. اما به دلیل عدم محافظت از آن، پس از گذشت حدود ۵۰ سال، عوامل طبیعی به این بنای خشتی-گلی آسیب‌های فراوانی را رسانده و باقی‌مانده طبقات بالایی را دچار فرسایش شدید کرده است.

علت نام‌گذاری معبد چغازنبیل

نام باستانی این بنا «چغازنبیل»، کلمه‌ای مرکب است. «چُغا» یعنی «تپه» و زنبیل یعنی «سبد». در واقع منظور شکل ظاهری بناست که به‌صورت زنبیل واژگونی رو تپه قرار گرفته. همچنین باستا‌ن‌شناسان به آن «دور-اونتَش» یعنی «دژِ اونتَش» پادشاه عیلامیان می‌گویند.

ویژگی‌های معبد چغازنبیل چیست؟

همانطور که گفته شد اونتاش گال دستور ساخت شهر این مذهبی را داده بود. در میانه این شهر و مرتفع‌ترین جای آن، معبد چغازنبیل قرار داشت. ارتفاع اولیه آن ۵۲ متر در ۵ طبقه بوده است. اما امروزه تنها ۲۵ متر و ۲ طبقه و نیم از آن باقی‌مانده است. زیربنای معبد چغازنبیل مربعی با اضلاع حدودا 105 در 105 است، که دورش را حصارهای دایره‌ای پوشانده است.

عدد چهار در آن زمان به‌عنوان عددی مقدس در معماری به‌کار می‌رفته است. چهار معانی مختلفی مانند چهار جهت اصلی، چهار فصل سال، اضلاع مربع، بازوان صلیب، چهار عنصر، چها رستون عالم، چهار منزل قمر، چهار مزاج، چهار بهشت و... داشته است. همچنین روی تمامی آجرهای معبد متن یکسانی به خط میخی نوشته شده که نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد را بیان کرده اند.

تفاوت بزرگ این معبد با دیگر زیگورات‌های کشف شده از آن زمان، در پایه‌های هر طبقه آن است. به این ترتیب که طبقات زیگورات‌های بین‌النهرین روی هم ساخته شده‌اند اما طبقات معبد چغازنبیل شوش، هر یک از روی زمین و به‌صورت مجزا ایجاد شده‌اند. به‌جز طبقه اول و پنجم، تمام طبقات را با خشت پر کرده بودند. طبقه پنجم، محل قرار دادن بت‌ها بوده است.

سنگ‌نگاره یادبود اونتاش

یکی از آثار باستانی دوره عیلام، سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا است. روی این سنگ‌نگاره باستانی نقش زنی حکاکی شده که دم ماهی دارد و  2 مار در دست‌هایش گرفته است. می‌توانید بالای تصویر کامل سنگ‌نگاره، کاهنه‌های معبد که در حال عبورند را ببینید. جنس آن از ماسه‌سنگ و مربوط به ۱۳۴۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد است. در سدهٔ دوازده پیش از میلاد آن را از چغازنبیل به شوش آوردند و امروزه و در موزه لوور است.

در پایان، اگر راهی خوزستان شدید، حتما سری به این اثر ثبت جهانی بزنید و حال و هوای چغازنبیل را برای‌مان وصف کنید. 

معبد چغازنبیل روی نقشه