حمله خرس به انسان و راه های مقابله با آن

پیشنهاد می‌کنیم قبل از اینکه حمله واقعی خرس اتفاق بیفتد، خودتان را تصور کنید که با یک خرس عصبانی روبه‌رو می‌شوید؛ قبل از اینکه واقعا خرس به شما حمله کند بهتر است حالا که در آرامش روی صندلی اتاق‌تان نشسته‌اید آن لحظه را تصور کنید و با خواندن نکات مقابله با خرس سعی کنید در ذهن‌تان آنها را تمرین کنید. این کار وقتی در واقعیت با حمله خرس روبه‌رو شدید به شما بسیار کمک خواهد کرد. شما همانطور به حمله خرس واکنش نشان خواهید داد که آن را قبلا تمرین و تصور کرده باشید. 

تورهای ترکینگ

واقعیت ماجرای حمله خرس به انسان چیست؟

از اوایل سال 1900 در آلاسکا بیش از 500 حمله خرس و جزییات آنها ثبت شده است. تام اسمیت، محقق و زیست‌شناس آمریکایی، از معدود پژوهشگرانی است که در تجزیه و تحلیل داده‌ها بسیار خبره است؛ تحقیقات او نشان می‌دهد حملات خرس‌ها چیزی جز حوادث اتفاقی نیست. با کنار زدن خشونت از ظاهر این برخوردها شما می‌توانید این سوال قدیمی طبیعت‌گردان را که «چرا خرس‌ها حمله می کنند؟» دریابید.

طبق یک آمار جهانی، بیش از 750 هزار خرس سیاه در آمریکای شمالی در یک سال تنها یک نفر را کشته‌اند؛ در حالی که احتمال کشته شدن افراد به دست شخصی بین 18 تا 24 سال در آمریکای شمالی 167 بار بیشتر است. خرس‌ها و بخصوص خرس‌های سیاه اغلب وقتی حمله می‌کنند احساس کنند به قلمروشان تجاوز شده است. 

خرس چطور حمله می‌کند؟

اگر در قلمرو خرس‌ها مشغول کمپ زدن و فعالیت هستید، احتمال برخورد خرس با شما و در نهایت حمله خرس وجود دارد. در فصول سرد سال که تامین غذا برای خرس‌ها سخت‌تر می‌شود یا زمانی که خرس‌ماده با فرزندانشان باشد، بیشترین احتمال خطر وجود دارد. وقتی یک خرس قهوه‌ای در ابتدا وحشت زده می شود فقط سعی می کند که از خود دفاع کند و به همین دلیل به سمت هدف حمله می‌کند. بنابراین شوکه شدن خرس‌ها در برخورد انسان مهمترین دلیل حمله  خرس است. 

علت حمله خرس به انسان چیست؟  

خرس‌ها ذاتا خشن نیستند و این تصور که خرس نسبت به انسان ذاتا حالت تهاجمی دارد کاملا غلط است. درواقع خرس‌ها موجوداتی خجالتی و گوشه گیر هستند و وقتی به هدفی مانند انسان حمله می‌کنند به خاطر این است که می‌خواهند از خود دفاع کنند و حمله کردن را آخرین راه می‌بینند.

حمله خرس به انسان می‌تواند چند دلیل اصلی داشته باشد در اینجا با هم مرور می‌کنیم:

• خرسِ مادر نگران فرزندانش است. یکی از مهمترین دلایل حمله خرس به انسان، نگرانی خرسِ مادر از به خطر افتادن فرزندانش است. وقتی خرس شما را خطری برای فرزندانش احساس کند بدون شک به شما حمله خواهد کرد. 

• وقتی احساس کنند قلمرو و غذای آنها با خطری تهدید می‌شود، به آن شخص یا چیزی که احساس کنند به غذا و قلمرو آنها تجاوز کرده حمله خواهند کرد. 
• گرسنگی خرس یکی دیگر از عوامل حمله خرس‌هاست. 
• اگر بی سر و صدا باشید و تنها بیشترین احتمال حمله خرس به شما وجود دارد. به همین دلیل اغلب شکارچیان طعمه خرس‌ها می‌شوند چون ساکت و بی صدا کمین می‌کنند. خری در این حالت شما را به شکل طعمه خود می‌بیند یا نسبت به شما احساس خطر خواهد کرد. 
• شروع به دویدن کردن وقتی خرسی را می‌بینید احتمال حمله خرس را بسیار زیاد خواهد کرد. 

• اگر در محدوده و قلمرو زندگی خرس‌ها هستید سعی کنید تنها نمانید. اگر با گروه هستید، در کنار هم بمانید و از هم جدا نشوید. 
• هرگز به سمت یک خرس حرکت نکنید. این کار می‌تواند موجب تحریک خرس شود. 

کدام خرس‌ها بیشتر حمله می‌کنند؟

آلاسکا دارای جمعیت حدود 7500 خرس قطبی، 35000 خرس قهوه‌ای و 110000 خرس سیاه می‌باشد با این حال خرس‌های قهوه‌ای عامل بیش از 86٪ کل حملات در این نقطه هستند. رویارویی با خرس قهوه‌ای 13 برابر خطرناک تر از خرس‌های قطبی و 22 برابر خطرناکتر از خرس‌های سیاه می‌باشد. اسمیت معتقد است که این اختلاف ناشی از عوامل زیادی است. خرس‌های سیاه بطور طبیعی از خرس‌های قهوه‌ای و گریزلی ترسوتر می‌باشند و زیستگاه خرس‌های قطبی به مناطق دور افتاده با تعداد کمی از مردم محدود شده است. در مناطق با استفاده مشترک (مانند تمشک زارها، جویبارهای ماهی و مناطق شکار) انسانها با خرس‌های قهوه‌ای بیشتر از سایر گونههای خرس در تعامل هستند.

محل اشتباه، زمان اشتباه آمار نشان می دهد که حملات خرس‌ها در طبیعت فصلی می‌باشد و تعداد حملات خرس‌ها در پاییز در خلال فصل شکار بیشتر از بهار اتفاق می افتد. فصل تمشک تابستانه نیز زمان اوج برخورد دیگر بین انسان و خرس‌ها می‌باشد ساعت روز نیز می تواند در اینکه حمله چگونه شکل می گیرد نقش بازی کند. احتمال برخورد شما با یک خرس در طی یک پیاده‌روی شبانه در مجاورت یک رودخانه پر ماهی نسبت به همان پیاده‌روی در طی روز در حالیکه سرو صدا می‌کنید بسیار بیشتر است.

مسافرت در قلمرو خرس‌ها چطور است؟

جو می‌خواست که یک پیاده‌روی دور از کمپ داشتند باشند و قبل از شبانگاه به کمپ برگردد او به سختی می‌توانست انشعابات متصل به مسیر حرکت خرس که او دنبال می‌کرد را ببیند. مسیر آرام بود و او با عجله می‌رفت که از باقیمانده روشنایی روز استفاده کند و در این زمان او باعث شوکه شدن یک خرس قهوه‌ای که در آن نزدیکی در حال استراحت بود شد. شوکه شدن خرس ناشی از نزدیک شدن سریع در هوای گرگ و میش، باعث می‌شود خرس حمله کند. جو در ابتدا صورتش را به سمت یک دسته علف پایین گرفت خرس ابتدا شاسی کوله پشتی او را که با نوار به پشت گردنش بسته شده بود پیچاند و ضربات سختی به بازو و شانه‌هایش زد. جو بی حرکت باقی ماند تا زمانی که عصبانیت خرس فروکش کرد و آنجا را ترک کرد او در حالی که مجروح شده بود به کمپ بازگشت و شکرگذار است که هنوز زنده است. 

اگر در زمانی که جو در قلمرو خرس‌ها بود با سروصدا حرکت می‌کرد و یا از چراغ پیشانی که در کوله خود داشت استفاده می‌کرد و یا یک کمی آهسته تر حرکت می‌کرد شانس این وجود داشت که این حادثه به وقوع نپیوندد. حتی در طول روز هم در محدوده خرس‌ها بدون احتیاط وارد نشوید مثل زمانی که هدفون به گوش شماست. هوشیار باشید و از خط الراس‌ها عبور کنید که در واقع دید خوبی نسبت به نمای محیط اطراف خود داشته باشید هر وقت که ممکن باشد عبور از لبه‌های مرتفع بهتر از گذر از دره‌های انبوه، آبکندها، مجراهای آب و کناره‌های رودخانه می‌باشد. هنگامی که در مناطق تغذیه خرس، مانند رودخانه‌های ماهی آزاد و تمشک‌زارها راه پیمایی می کنید فوق العاده احتیاط کنید.

چطور از حمله خرس‌ها پیشگیری کنیم؟

• بهترین راه دفاع در برابر حمله حیواناتی مانند خرس‌ها پیشگیری است. وقتی در حال کمپینگ در طبیعت  هستید یا در طبیعت مشغول پیاده‌روی هستید حتما به صداها و تغییرات اطراف خود توجه کنید. پیش از سفر به منطقه اطلاعات کافی درباره بافت گیاهی و جانوری آن منطقه کسب کنید. اگر در محدوده خرس‌ها قرار است قدم بگذارید بهتر است با آگاهی کامل باشد. 
• بعد از صرف غذا، ظرف‌های آن را سریع بشویید و اگر غذایی هنوز باقیمانده در ظروف دربسته بگذارید تا بوی ناشی از آن غذا خرس‌ها جذب نکند. 
• فضای اطراف کمپ خود را تمیز نگه دارید، بوی ناشی از غذا و زباله اطراف کمپ یکی از عوامل جذب خرس‌هاست. 

• غذا و زباله‌ها را از محل خواب خود و اطراف‌کمپ‌تان تا جایی که می‌توانید دور کنید. علاوه بر این زباله‌ها را به یک درخت در جایی دورتر از کمپ آویزان کنید.
• با لباسی که با آن در اطراف آتش هنگام پخت غذا بودید وارد چادر نشوید و به هیچ عنوان با آن نخوابید.
• هرگز با یک خرس رفتاری که با حیوانات اهلی دارید انجام ندهید؛ به طرف آنها غذا پرت نکنید یا سعی نکنید با دست خودتان به آنها غذا دهید. احتمال اینکه به شما حمله کنند بسیار زیاد است. 
• اگر در مسیر پیاده‌روی خود به لاشه حیوان برخورد کردی سعی کنید از محل سریعا دور شوید و هگز اطراف آنجا کمپ نزنید. احتمال نزدیک شدن خرس‌ها و حیوانات وحشی در این حالت خیلی زیاد است. 

• قدم زدن یا دویدن در تاریکی بدون چراغ، سرو صدا عوامل بازدارنده مناسب هستند. 
• در مقابل خرس قهوه‌ای تا زمانی که به شما حمله نکرده، ادای شخص مرده را درنیاورید. اگر در حال حاضر بر روی زمین و زیر ضربات خرد کننده خرس قرار دارید این ممکن است که یک راه حل خوب به نظر برسد اما در بقیه اوقات انتخاب بدی است و ممکن است که خرس را به جهت بررسی اوضاع به سمت شما جلب کند. 

• اگر به شکار رفته‌اید لاشه شکارتان را در فضای باز آماده کنید: لاشه شکار را به فضای باز کشیده و یک نفر از دوستان‌تان در مدتی که شما شکار را پوست می‌کنید و قطعه قطعه می‌کنید مواظب اطراف‌تان باشید. در بعضی از مناطق صدای تفنگ برای خرس‌های گرسنه مانند زنگ شام است.
• از مسیرهای حرکت خرس‌ها اجتناب کنید. با کمی دور شدن از مسیر حرکت خرس‌ها و یا محل تغذیه آنها، (مانند تمشک‌زارهای کوچک) احتمال برخورد شما با یک خرس بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
• اگر به شکار رفته‌اید شکارتان را در مقابل خرس محافظت کنید: شکارتان را در ظروف محفوظ از هوا نگه دارید و گوشت را از صخره‌ها و یا تنه درختان بزرگ آویزان نکنید، اکثر مردم نمی دانند که خرس‌ها در صعود شگفتی آفرینند.
• اطراف کمپ خود می‌توانید از حصار الکتریکی استفاده کنید. با خرید وسایل حصار الکتریکی تا حدود زیادی از نزدیک شدن خرس به کمپ خود جلوگیری کنید. 

اگر یک خرس به شما نزدیک شد چه کنیم؟

• هرگز در مقابل چشمان یک خرس شروع به دویدن نکنید، این کار دقیقا مانند خودکشی است. 
• انجام کارهای خود را کُند کنید. 
• بچه‌های کوچک طعمه‌های خوبی برای خرس‌ها هستند، آنها را در آغوش بگیرید.
• اگر ظرف و ظروفی اطراف شماست، سعی کنید صدا ایجاد  کنید. 
• دست‌های‌تان را آرام بالای سرتان باز کرده تا به خرس القا شود شما از او بزرگتر هستید.
• خلاف جهت حرکت خرس، حرکت کنید. این کار باعث شود در ذهن خرس حکم شکار یا طعمع ن داشته باشید چون یک شکار ذاتا از شکارچی(خرس) فرار می‌کند نه اینکه به آن نزدیک شود. 
• در مواجهه با خرس خاکستری و گریزلی هرگز به آنها پشت نکنید بلکه درست در مقابل آنها بایستید و سعی کنید آرام آرام رو به عقب قدم بردارید. 
• اگر خرس تصمیم گرفت به شما حمله کند و امکان فرار نداشتید نقش یک مرده را بازی کنید. روی زمین دراز بکشید؛ صورت‌تان به طرف زمین باشد و دست‌های‌تان را پشت گردن خود قفل کنید. 
• اگر با چند ضربه‌ای که خرس به شما وارد کرد از شما دور نشد و قصد خورد ن شما را داشت چاره‌ای ندارید جز اینکه با یک چاقوی کوچک که در جیب‌تان دارید ضرباتی را به سر خرس بخصوص بینی و چشم خرس وارد کنید. 

• از اسپری فلفل می‌توانید برای دفاع از خود استفاده کنید. اسپری‌ها هم می‌توانند به عنوان عامل بازدارنده در این نوع حملات اثرات چشمگیری داشته باشند البته نه زمانی که اسپری در کوله پشتی موجود باشد (که معمولا نیز همینطور است) یا وقتی که باد در خلاف جهت بوزد.

• قدرت در تعداد است سعی کنید از هم فاصله نگیرید و کنار هم باشید، خرس‌ها تمایلی ندارند به یک گروه حمله کنند و بیشتر طعمه‌های تنها را ترجیح می‌دهند.  وقتی که در زمین‌های هموار حرکت می‌کنید شما می‌توانید 3 تا 6 متر از هم فاصله بگیرید اما وقتی که وارد بیشه‌ها می‌شوید باید گروهی حرکت کنید.تا به حال هیچ حمله‌ای از خرس به دو نفر یا بیشتر که در یک منطقه باشند ثبت نکشده است. در واقع به محض اینکه شما پخش شدید شانس به شما پشت می‌کند.

درس‌هایی که باید در حمله خرس یاد بگیریم:

مطالعات پژوهشگران نشان می دهد درصد زیادی از درگیری‌های بین خرس و انسان قابل پیشگیری هستند به شرطی که از قواعد ساده‌ای پیروی کنید. دست کم هفتاد و پنج درصد یا بیشتر از خرس‌هایی که وارد کمپ می‌شوند در فاصله زمانی 2 تا 5 صبح، زمانی که مردم آرام وبی‌صدا در خواب هستند اقدام به این کار می‌کنند. اگر از حصار الکتریکی مناسب استفاده کنید تا حدود زیادی از نزدیک شدن خرس‌ها به کمپ جلوگیری کرده‌اید. پیاده‌روی، شکار و ماهی‌گیری در گروه‌های دونفره یا بیشتر، گروهی حرکت کردن در مناطق با دید محدود، ایجاد سروصدا در زمان مناسب بخصوص هنگامی که به یک بیشه زاری که در مجاورت رودهای دارای ماهی قزل آلا می‌باشد نزدیک می‌شوید، همیشه یک عامل بازدارنده برای مقابله با حملات خرس داشته باشید (از قبیل اسپری فلفل، مشعل و اسلحه). آمار نشان می دهد در بسیاری از درگیری‌ها خرس‌ها فقط اقدام به دفاع از خود می‌کنند (هنگامی که غافلگیر شده‌اند)؛ هدف خرس‌ها خنثی کردن عامل خطر و رفع شدن آن است. آمار حمله خرس‌ها نشان می‌دهد که مردم و خرس‌ها نهایتا یک چیز واحد را می‌خواهند و آن برگشتن به زندگی و قلمرو خودشان است و اینکه نباید آنها را غافلگیر کرد.

چرا خرس به شکارچیان بیشتر حمله می‌کند؟

تحلیل داده‌ها نشان می دهد از بین انواع مختلف طبیعت گردان که از طبیعت آلاسکا استفاده می کنند شکار چیان بیشتر مستعد حمله خرس‌ها می باشند. شکار چیان به طور معمول سرو صدا نمی کنند و آنها در حالی که مجهز به استتار می باشند به ردیابی حیوانات می پردازند. اسمیت می‌گوید: شاید آنها مشغول صدا کردن با یک دستگاه تقلید صدای حیوانات صیاد باشند آمار نشان می دهد که خرس‌ها گاهی به افرادی که مشغول صدا در آوردن با مقلد صدای حیوانات می باشند نزدیک می شوند برخوردهای بسیاری در محل حیوانات مرده، توده‌های زباله، شکار های خرس و یا لاشه‌های خورده شده اتفاق می افتد. با این حال به عقیده اسمیت دفاع از لاشه‌های شکار است که اشتباه گرفته می شود «غذای سگ خود را که در حال خوردن است از جلویش بگیرید، احتمالا او شما را گاز خواهد گرفت» شما می توانید هر کاری را با حیوانات در زمان های دیگر انجام بدهید. در حالی که عکس العمل های دیگر به شما نشان می دهد با خودداری کردن از راه رفتن به سمت یک خرس و شوکه کردن او بر روی لاشه شکارش امکان حمله خرس را بیش از 50% کاهش دهید .

درباره حمله خرس قهوه‌ای ایرانی:

گستره وسیعی از ایران زیستگاه خرس‌های قهو ه‌ای است. از غرب استان خراسان شمالی و رشته کوه البرز کم‌کم جان می‌گیرد تا گوشه شمال غرب و استان آذربایجان و از جنوب همین استان تا کرانه‌های شمالی استان خوزستان و دامنه‌های زاگرس، زیستگاه حدود 2 هزار خرس قهوه ای است. سرزمین‌هایی که در فصول معتدل، کمی گسترده‌تر هم می‌شوند، طوری که در اواخر زمستان حتی در شمال پایتخت ایران هم می‌توان سراغ آنها را گرفت.

خرس ایرانی اگرچه از بزرگترین گوشتخواران ایران است، اما در مقایسه با خرس‌های قهوه‌ای و خاکستری سراسر دنیا، کوچکترین نوع است. دیگر خویشان این خرس‌ها در اروپا و آمریکا لقب پر وزن‌ترین گوشتخوارهای خشکی را به خود اختصاص داده اند.

اوایل بهار می‌توان سراغ خرس‌ها را در ارتفاعات تهران گرفت. البته در این مناطق در هر فصلی نمی‌توان خرس قهوه‌ای را دید. اوایل بهار هنگام بیداری خرس‌های قهوه‌ای، درست زمانی که روی دشت‌ها و دامنه‌های وسیع رشته کوه‌ها و ارتفاعات شمال استان تهران دامن سبزی از انواع علوفه و گیاهان مختلف گسترده می‌شود، می‌توان خرس‌های قهوه‌ای را دید.

البته خرس‌های گرسنه در این فصل بیش از هر زمان دیگری عصبانی و بی‌طاقت هستند. خواب طولانی زمستان و دوری از تابش مستقیم خورشید باعث شده تا پشم های خرس‌هایی که چندین ماه خوابیده اند و اکنون بسیار گرسنه و ضعیف شده اند به زردی بگراید، طوری که زیر نور خورشید کاملا روشن به نظر می رسند.

وزن آنها در ریز گونه‌های ایرانی 350 تا400 کیلو گرم و در دیگر نقاط جهان به بیش از 700 کیلوگرم هم می‌رسد که جست و خیر سریع را دشوار می‌کند. پس برای خرس‌های سنگین و کند چاره‌ای نمی‌ماند، جز همه چیز خواری. اگر چه محبوبترین غذای آنها گوشت است، اما از آنجا که سرعتشان به گوزن و... نمی رسد و حتی موش و خرگوش یا ماهی هم کفاف خوراک آنها را نمی دهد، می ماند میوه و حشراتی همچون ملخ و پروانه و نیز علوفه دانه‌های روغنی و ریشه‌های گیاهان که باید به آنها دلخوش کنند.

خرس‌ها هنگام عصبانیت می‌توانند درنده‌ترین و مهیب‌ترین گوشتخواران خشکی‌ها باشند. آنها خیلی تنبل هستند ولی می‌توانند به طرز اعجاب‌انگیزی به حیوانی سریع و ناآرام تبدیل شوند. خرس‌ها قوه بینانی بسیار ضعیفی دارند، برای همین بی حرکت ماندن هنگام مواجهه با آنها می تواند کارساز باشد.

وقتی خرس‌ها عصبانی می‌شوند:

عصبانی‌ترین و خطرناک‌ترین اخلاق خرس‌ها در سه زمان است، یکی وقتی خرس سر لاشه‌ای باشد، دیگری وقتی خرس مادر توله‌ای دارد و سوم وقتی که خرس نر برای جفت‌گیری قلمرو طلبی می‌کند.

خرس نر هیج مانعی را بر سر تصاحب ماده خرس تحمل نمی‌کند و حتی توله خرس‌ها را می‌کشد. چون خرس ماده تا وقتی توله‌هایش دو تا سه ساله نشوند تمایلی به جفت گیری نشان نمی‌دهد و خرس نر که توله‌ها را مانع می بیند اقدام به از بین بردن آنها می کند.

از سوی دیگر خرس ماده بیشترین حساسیت را روی توله‌ها به خصوص توله‌های جوان دارد، برای همین معمولا ماده خرس‌هایی که توله دارند، سعی می کنند وارد قلمرو خرس نر که از پیش برای خود تعیین کرده اند، نشوند.

ماده خرس‌ها را می‌توان مهربان ترین مادر بین حیوانات وحشی در مقابله با هر خطری دانست. هر چند خرس‌های مادر توله‌های خود را می‌شناسند ولی گاه توله‌ها مادر خود را گم می‌کنند. در هر حال بیشتر خرس‌های ماده از توله‌های غریبه هم نگهداری می کنند و حتی به آنها غذا می‌دهند تا آنکه مادرشان پیدا شود و آنها را باخود ببرد. اگر مادر توله‌ها پیدا نشود، آنها پیش مادر جدید خود می‌مانند و مانند یکی از اعضای خانواده با آنها رفتار می‌شود.

چه چیزی بلای جان خرس‌ها شده است؟

وجود خرس‌ها در اکوسیستم جنگل بسیار حیاتی است. آنها نه تنها با خوردن جانورانی همچون موش ها و سایر جوندگان، ملخ ها و مورچه‌ها جمعیت آنها را کنترل می کنند، بلکه بسیاری از دانه‌های جنگلی تا زمانی که از معده آنها عبور نکنند، قدرت رشد نمی یابند. متاسفانه اگر روند کشتن خرس‌ها در ایران همچنان ادامه یابد دیری نمی گذرد که ایران از وجود این موجود ارزشمند همچون شیر ایرانی و ببر مازندران محروم خواهد شد.

• باورهای غلط مردم درباره خرس‌ها بلای جان آنها شده است. باورهای غیر علمی مثل التیام مفاصل و درد استخوان با استفاده از چربی خرس و خاصیت دارویی زبان، صفرا و گوشت آن خرس ایرانی را به کام مرگ می‌کشاند.
• خرس‌ها در بین روستاییان متاسفانه حیوانات چندان محبوبی نیستند. آنها از روی ناآگاهی، در مواجهه با خرس‌ها راهی جز کشتن آن پیدا نمی کنند. از سوی دیگر، بعضی باور خرافی چون نامردی خرس در بین حیوانات به شدت بر جمعیت آن آسیب وارد کرده و به بهانه‌های مختلف آن را کشته اند.