عید نوروز

همه چیز درباره عید نوروز 

عید نوروز جشنی کهن است که بسیاری قدمت آن را به پیش از شکل‌گیری ایران و پیش از دوره مادها و هخامنشیان نسبت می‌دهند. این جشن را با نام «عید رستاخیز» می‌شناختند که همپای جشن دیگری با نام «عید آفرینش» برگزار می‌گشت. از ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، عید آفرینش در آغاز پاییز و عید رستاخیز در بهار در آسیای میانه و آسیای غربی برگزار می‌شدند تا نوروز امروز با تجربه تغییراتی در طول زمان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین جشن‌ها زنده بماند.

عید نوروز از دیرباز تا امروز با بن‌مایه‌های مختلفی همچون آیین مرگ و رستاخیز سیاوش و بن‌مایه‌هایی همچون فروهرها و بازگشت ارواح گره خورده بوده است. در ارتباط با حضور نوروز در ایران یافته‌ها حکایت‌های مختلفی را روایت می‌کنند. «جمشید» پادشاه مشهور پیشدادی را به عنوان بنیان‌گذار این جشن می‌شناسند و گفته‌ها نشان می‌دهند که نوروز در زمان داریوش بزرگ با ابهت برگزار می‌گشت و توسط او به مصر راه پیدا کرد. کشف بایگانی‌های دولتی اشکانیان در تاجیکستان نیز نشان داده که نوروز در دوران شاهنشاهی اشکانیان و ایامی قدیمی‌تر از ۲۰۰۰ سال پیش، در آغاز بهاران جشن گرفته می‌شده است. نوروز در تمام دوران ساسانی جشن ملی مردم ایران و حتی مردمی بود که پیرو آیین زرتشت نبودند؛ اما در حوزه حکمرانی ایران زندگی می‌کردند.

تور نوروز

واژه‌شناسی نوروز

واژه نوروز از دو جزء تشکیل شده که در کنار یکدیگر معنای «روز نوین» را می‌دهند. این واژه در زبان پارسی میانه «نوک‌روچ» (Nok roc) یا «نوگ‌روز» (Nogriz) خوانده می‌شد و به معرب آن «نیروز» می‌گفتند.

سرمنشأ نوروز

روایت‌های مختلف درباره نوروز نشان می‌دهند که این جشن از قدمت بالایی برخوردار است. همین مسئله باعث شده تا ریشه این جشن را مرتبط با اساطیر یا افسانه‌های اقوام مختلف بدانند و اجرای آن را در طول سالیان متفاوت‌تر ببینند. در ادامه از روایت‌های مختلف نوروز و ارتباط آن با اساطیر و افسانه‌هایی خواهیم گفت که در شکل‌گیری نوروز نقش داشتند:

عید رستاخیزی

عید رستاخیزی در واقع یکی از اعیاد قدیمی بوده که در آغاز بهار جشن گرفته می‌شد. «مهرداد بهار» نویسنده و پژوهشگر اسطوره و تاریخ روایت می‌کند که در آسیای غربی از ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد دو عید رواج داشت. عید آفرینش در اوایل پاییز و عید رستاخیز در آغاز بهار برگزار می‌شدند که پس از گذر زمان به یک عید تبدیل شدند و در آغاز بهار آنها را جشن می‌گرفتند. بهار معتقد است که نوروز به احتمال عید رایج در میان بومیان نجد ایران، پیش از مهاجرت آریایی‌ها بوده است.

جشن مرگ و رستاخیز ایزد گیاهی

از دره سند تا آسیای غربی با فرا رسیدن سال نو جشن آیین باشکوهی در بزرگداشت ایزد گیاهی برگزار می‌شد. این جشن که به جشن مرگ و رستاخیز ایزد گیاهی معروف بود همواره با آغاز سال نو برگزار می‌شد و هدف آن جلب ترحم ایزد باروری و در نتیجه برانگیختن نیروهای زایای طبیعت بود. ایزدان موسوم به ایزدان گیاهی در قلب هر اسطوره باروری قرار داشتند که مرگ و رستاخیز آنها زمستان و بهار طبیعت را نشان می‌دادند. در ایران «سیاوش» ایزد گیاهی به شمار می‌رفت که در هنگام مرگ از خون او پر سیاوشان می‌روید.

در شهادت این ایزد مردم ابتدا عزاداری‌های عمومی برپا می‌کردند که زمان عزاداری‌های سیاوشی قبل از نوروز بود و پس از سوگواری گویی ایزد گیاهی زنده شده، جشن و پایکوبی برگزار می‌گشت.

سوگ سیاوش

در ایران بین آیین مرگ و رستاخیز سیاوش با نوروز ارتباط دیده می‌شود. ایرانیان گذشته چند روز مانده به عید به سوگ سیاوش می‌نشستند و پس از فرا رسیدن نوروز چنان‌که سیاوش زنده شده باشد، جشن گرفتند.

اسطوره سیاوش نمادی از باورهای خاص فرهنگ کشاورزی جوامع آسیایی درباره خزان و بهار به شمار می‌رفت که در حدود ۳۰۰۰ سال در آسیای میانه به شیوه آیین‌های نمایشی به اجرا در می‌آمد.

زمان برگزاری آیین سوگ سیاوش در ۵ روز اول ماه سال بود و روز ششم به روز «کین سیاوش» شناخته می‌شد. سیاوش در نوروز کشته می‌شد و در ششمین روز سال نو یا «نوروز بزرگ» زمانی که کیخسرو انتقام خون پدرش را از افراسیاب می‌گرفت، رستاخیز می‌کرد. مرگ سیاوش با خشکسالی همراه بود و با رستاخیز او باران آغاز می‌شد.

ترکیب آیین آریایی‌ها و ساکنان اولیه فلات ایران

دو جشن «فروردگان» یا جشن «همسپثمیدیه» از اعتقادات دیرین آریایی‌ها به شمار می‌رفتند که تأثیرات بسیاری بر نوروز داشتند. جشن فروردگان جشن فروهرها به شمار می‌رفت که به مدت ۱۰ روز و ۱۰ شب برگزار می‌شد و زمان آن را ۵ روز آخر اسفند و ۵ روز اول فروردین می‌دانستند.

زمانی که آریایی‌ها وارد منطقه شدند بن‌مایه‌های خود را به تدریج با باورهای قبلی رایج در منطقه ترکیب کردند. به این ترتیب عید نوروزی اول بهار ساکنان نجد ایران با سنت بزرگداشت فروهرها در هم آمیخت و این‌چنین با دیگر آیین‌های نوروزی غرب آسیا تطبیق پیدا کرد. با ورود آریایی‌ها و رشد یکتاپرستی، اسطوره‌زدایی در فرهنگ ایران شکل گرفت و سیاوش مقام ایزدی خود را از دست داد و به یک پهلوان ایرانی تبدیل گشت.

ارتباط کیومرث و جمشید با نوروز

در نوروزنامه اثر «عمر خیام» روایت جالبی در مورد نوروز وجود دارد. این روایت از اعتقاد ایرانیان می‌گوید که باور داشتند زمین و آسمان و هرچه در آن است پس از آفرینش به مدت چندین هزار سال ساکن و بی‌حرکت بودند. پس از اینکه اهورامزدا فرمان حرکت آنها را داد حرکت خورشید در بامداد نخستین روز ماه فروردین یا روز «هرمزد» آغاز شد. نخستین کسی که روز واقعی نوروز را دریافت کیومرث بود که این روز را آغاز تاریخ تعیین کرد.

در داستان‌های اساطیری ایران نیز پیدایش نوروز را به زمان پیشدادیان نسبت می‌دهند و جمشید پادشاه مشهور این سلسله را بنیان‌گذار نوروز می‌دانند. روایت‌های مختلفی در مورد ابداع نوروز در زمان جمشید وجود دارد که یکی از آنها به جدال جمشید با اهریمن برای بازگشت جهان به حالت فراوانی و باروری و اعتدال اشاره دارد. پس از بازگشت جمشید از دوزخ و پیروزی او، مردم به یمن بازگشت فراوانی در هر ظرف و تشتی جو کاشتند و جمشید به مردم دستور داد غسل کنند تا از گناهان پاک شوند.

نوروز در سلسله‌های مختلف ایران

نوروز در میان سلسله‌های مختلف ایرانی از اهمیت بالایی برخوردار بود و یافته‌ها حاکی از این هستند که از زمان هخامنشیان نوروز برگزار می‌شد. باستان‌شناس فرانسوی «گیرشمن» روایت می‌کند که برای بزرگداشت این جشن بزرگان شاهنشاهی و نمایندگان کشورها به تخت‌جمشید می‌آمدند. سند این ادعا نمای خارجی پلکان تخت‌جمشید است که در آن اشخاصی که در تشریفات نوروز شرکت می‌کردند، نشان داده شده‌اند.

در زمان اشکانیان از آثار به‌دست‌آمده در کوه مغ تاجیکستان می‌توان دریافت که نوروز در دوران شاهنشاهی اشکانیان و ایامی بیش از ۲۰۰۰ سال پیش در آغاز بهاران جشن گرفته می‌شد.

در زمان ساسانیان نوروز جشن ملی همه ایرانیان به شمار می‌رفت و حتی اقوام غیر زرتشتی ساکن در حوزه حکمرانی ایران همچون آرامیان مغرب ایران آن روزگار، گرجیان، ارمنیان و ملل دیگر قفقاز در آن شرکت می‌کردند. حتی برخی از مراسم این جشن در مراسم مذهبی مردم ارمنستان و گرجستان راه یافت.

نوروز در زمان ساسانیان دست‌کم ۶ روز به طول می‌انجامید و به دو دوره «نوروز کوچک» و «نوروز بزرگ» تقسیم می‌شد. نوروز کوچک را با نام «نوروز عامه» نیز می‌شناختند که از یکم تا پنجم فروردین به طول می‌انجامید و روز ششم را نوروز بزرگ یا «نوروز خاصه» می‌نامیدند.

نوروز در یونسکو 

نوروز را به عنوان یک جشن جهانی نیز می‌شناسند. این جشن به عنوان باستانی‌ترین جشن تمدن بشری در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به ثبت رسیده است. در سال ۱3۸۸ خورشیدی یونسکو به پیشنهاد جمهوری آذربایجان ۲۱ مارس را به عنوان روز جهانی عید نوروز با ریشه ایرانی به رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود ثبت کرد.

نوروز در کشورهای دیگر

در ایران و افغانستان نوروز را به عنوان آغاز سال نو می‌شناسند و در کشورهایی مانند تاجیکستان، روسیه، عراق، جمهوری آذربایجان، سوریه، قزاقستان، هند، پاکستان و... به عنوان تعطیل رسمی برای آن جشن می‌گیرند. نوروز در کشورهای مختلف به شکل زیر برگزار می‌شود:

نوروز در افغانستان

مردم افغان همچون ایرانی‌ها جشن آغاز سال نو را نوروز می‌نامند و در روز ۱ فروردین این روز را جشن می‌گیرند. نوروز در افغانستان دو هفته به طول می‌انجامد و مراسم پیشواز نوروز همچون خانه‌تکانی و خرید لباس‌های نو در میان آنها مرسوم است. جدای از این مراسم، رسوم متفاوت دیگری در این کشور در هنگام نوروز وجود دارد که درست کردن دسر هفت میوه یکی از آنها است. در افغانستان پخت سمنو نیز از واجبات است که در هنگام پخت آن آهنگ‌های عامیانه خوانده می‌شوند. شام نوروزی افغانستان نیز شامل سبزی‌پلو با خروس یا ماهی سفید است.

نوروز در آذربایجان

در آذربایجان نوروز یک جشن بزرگ ملی به شمار می‌رود و با موسیقی و رقص و آتش‌بازی برگزار می‌گردد. مردم آذربایجان از چند روز پیش از سال نو هیزم جمع‌آوری می‌کنند و مراسمی همچون چهارشنبه‌سوری برپا می‌شود. پخت غذاهای مخصوص همچون پیلاو (pilav)، دلمه و شکربورا در هنگام نوروز در آذربایجان بسیار مرسوم است.

نوروز در گرجستان

نوروز در گرجستان در میان اجتماعات آذری برگزار می‌شود. این مراسم با رقص و اجرای موسیقی همراه است و در طی آن می‌توان جوانان سوار بر اسبی را تماشا کرد که به خیابان‌ها می‌آیند.  مردم گرجستان رسم سبزه کاشتن را برای آغاز نوروز برگزار می‌کنند و چیدن سفره هفت‌سین نیز در میان آنها رواج دارد. مراسم متفاوت دیگری همچون جشن آب‌بازی، برگزاری مسابقات ورزشی و جشنواره‌های رقص از دیگر مراسم مهم نوروزی در این کشور هستند.

نوروز در تاجیکستان

نوروز در تاجیکستان نیز قدمت بالایی دارد و آن را با نام «خیدیر ایام» جشن می‌گیرند. مردم تاجیکستان مراسم مختلفی را برای گرامیداشت نوروز برگزار می‌کنند که از آن جمله می‌توان به مراسم گل گردانی، بلبل خانی و پخت کله‌پاچه در نوروز اشاره کرد.

نوروز در ترکیه

نوروز در ترکیه مانند گرجستان به شکل رسمی جشن گرفته نمی‌شود. در ترکیه نوروز در میان کردهای این کشور از اهمیت بالایی برخورد است و در مناطقی همچون دیاربک و بخش‌هایی از آناتولی شرقی باشکوه برگزار می‌گردد. کردهای این منطقه نوروز را در روزهای ۱۸ تا ۲۱ مارس جشن می‌گیرند و با روشن کردن آتش بر قله کوه یاد پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک را گرامی می‌دارند.

نوروز در کردستان عراق

در عراق نیز نوروز مانند ترکیه در میان کردها جشن گرفته می‌شود. برای برگزاری جشن نوروز مردم کرد این منطقه به جشن و پایکوبی می‌پردازند و سنت‌هایی را اجرا می‌کنند که بسیار شبیه کردهای ترکیه است. آتش‌بازی، بردن مشعل‌های آتشین به قله‌ها و تپه‌ها، پریدن از روی آتش، خواندن آوازهای سنتی و دیدوبازدید از جمله این سنت‌ها هستند.

نوروز در پاکستان

مردم پاکستان نوروز را «عالم‌افروز» یا روشن‌کننده جهان می‌دانند و این جشن در میان آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. جشن نوروز در بسیاری از ایالت‌های پاکستان مانند جشن نوروز در ایران با سنت‌های ایرانی برگزار می‌گردد. مردم پاکستان همچون ایرانیان مراسمی همچون آتش‌بازی، خانه‌تکانی، رنگ کردن تخم‌مرغ و رویاندن سبزه را در مراسم خود دارند. در کنار این رسوم مشابه، «جشن بَسَنت» و «پرچم گشایی» از جمله مراسمی هستند که به مناسبت نوروز در پاکستان برگزار می‌شوند.

نوروز در ازبکستان

نوروز در ازبکستان یک جشن ملی است که در روز ۲۱ مارس جشن گرفته می‌شود. پختن سمنو و رویاندن سبزه از جمله رسوم نوروز در ازبکستان هستند که باقی‌مانده‌اند؛ هرچند مراسمی همچون چهارشنبه‌سوری و سیزده به در این کشور دیگر برگزار نمی‌شود.

نوروز در ارمنستان

در ارمنستان همچون گرجستان نوروز به عنوان جشن ملی به رسمیت شناخته نشده است. نوروز در ارمنستان بسیار محدود برگزار می‌شود و تنها کردها یا ایرانیان مقیم ارمنستان آن را برگزار می‌کنند.

نوروز در قزاقستان

مردم قزاق به دلیل سلطه شوروی تا سال‌ها از سنت‌های اصیلی همچون نوروز دور بودند و پس از ۶۲ سال توانستند این جشن را به رسمیت بشناسند و جشن بگیرند. مراسمی همچون خانه‌تکانی و روشن کردن شمع در بالای خانه از جمله رسوم مردم قزاق در هنگام نوروز است. مردم قزاقستان برای نوروز یک غذای خاص به نام «نوروز گوژه» یا «آش نوروز» طبخ می‌کنند که شامل ۷ ماده غذایی خاص است و آن را به نشانه خداحافظی با زمستان می‌پزند.

نوروز در روسیه

در روسیه اقوام تاتار نوروز را جشن می‌گیرند. سبز شدن گندم نماد نوروز در میان این اقوام است و به همین دلیل آنها به رویاندن سبزه با دانه‌های گندم اعتقاد دارند. همچنین مردم تاتار غذای نوروزی خاصی به نام «سومالیاک» را می‌پزند که شباهت بسیاری به سمنو دارد. انداختن سفره نوروزی با هفت عنصر و سازوآواز محلی و پریدن از روی آتش نیز در میان این مردم مرسوم است.

تور روسیه

تور نوروز با دالاهو

نوروز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های جهان پس از گذشت قرن‌ها همچنان اصالت خود را حفظ کرده است. این جشن در میان مردم ایران و کشورهای همسایه همچنان از اهمیت برخوردار است و جشن گرفته می‌شود. نوروز آن‌چنان شور و سرمستی دارد که امروزه تور نوروز به مقاصد مختلف در هنگام شروع بهار برنامه‌ریزی می‌شود.

تور داخلی نوروز و تور خارجی نوروز از جمله تورهای مطرحی هستند که در زمان نوروز به مقاصد مختلف برگزار می‌شوند تا مسافران بتوانند آغاز سال خود را در نقاط مختلف و با دوستانی جدید جشن بگیرند.

اگر علاقه دارید در تور نوروز شرکت داشته باشید آژانس گردشگری دالاهو برنامه‌های مختلفی را برای شما در نظر گرفته است. شما می‌توانید اطلاعات تور خارجی نوروز و تور داخلی نوروز را از مشاوران آژانس دریافت کنید تا آغاز سال نو خود را به شکل متفاوت‌تری جشن بگیرید.